Μέχρι και τον τέταρτο και τον πέμπτο αιώνα, επίσκοποι και θεολόγοι όπως ο Βασίλειος ο Μέγας, ο Γρηγόριος Νύσσης, ο άγιος Αμβρόσιος Μεδιολάνων, ο Αυγουστίνος, και ο Κύριλλος Αλεξάνδρειας ένοιωθαν ελεύθεροι να κατακρίνουν τον προσωπικό πλούτο ως μορφή κλοπής και τα αποθηκευμένα πλούτη ως λεηλατημένα αγαθά που κατασχέθηκαν από τους φτωχούς.
Ο I. Χρυσόστομος απομακρύνθηκε από το ποίμνιό του στην Κωνσταντινούπολη, επειδή επέκρινε πολύ έντονα τις πολυτέλειες της ζωής τους. Και εξέδιδε συχνά διακηρύξεις σχετικά με τον πλούτο και την φτώχεια που θα έκαναν τον Κάρολο Μαρξ και τον Μιχαήλ Μπακούνιν να μοιάζουν δειλοί και συνεσταλμένοι συντηρητικοί.
Σύμφωνα με τον ίδιο, υπάρχει μόνο μια ανθρώπινη ιδιοκτησία που ανήκει σε όλους μας, και εκείνοι που έχουν περισσότερο απ’ αυτό που χρειάζονται δια το ζην είναι ληστές και αποστάτες από την Χριστιανική αλήθεια της φιλανθρωπίας. Και πολλά απ’ αυτά τα έλεγε ενώ ήταν Αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως. Ο Μέγας Βασίλειος καταδίκαζε κάθε είδους συσσώρευση πλούτου
Ότι τέτοια λόγια ακουγόταν ακόμη και τότε στην καρδιά της αυτοκρατορικής Χριστιανοσύνης υποδηλώνει ότι είχαν χάσει, τουλάχιστον κατά μέρος, το σθένος τους. Ο κόσμος το ανεχόταν, αλλά μόνο ως υπερβολή, κατάλληλη στο πλαίσιο μιας αποδεκτής θρησκευτικής γραμματικής – ένα ιδίωμα, δηλαδή, παρά μια απαιτούμενη προσταγή της πίστης. Ο Χριστιανισμός έπαυσε να είναι το ένα πρωτοφανές, αποκαλυπτικό ευαγγέλιο και έγινε απλώς το καθιερωμένο λατρευτικό σύστημα του πολιτισμού του, προσφέροντας όλη την παρηγοριά και την καθησύχαση που οι πιστοί απαιτούν από τους θρησκευτικούς τους θεσμούς.
Η θεολογία του Χρυσοστόμου και γενικότερα της εκκλησίας αγγίζει το θέμα ξεκινώντας από μια τελείως διαφορετική θέση. Δεν απαιτεί την οικονομική εξίσωση των τάξεων, ούτε θεωρεί ιδανική μια αταξική κοινωνία, χωρίς αυτό να σημαίνει πως επιδοκιμάζει το γεγονός, ότι κάποιοι άνθρωποι απολαμβάνουν περισσότερα σε βάρος των άλλων.
Πιο συγκεκριμένα1 δεν έχει σημασία αν ο πλούτος κατανέμεται άνισα στις διάφορες τάξεις, γιατί απλούστατα ο πλούτος σύμφωνα με τον Χρυσόστομο είναι ασήμαντος και ευτελής. Δεν χρησιμεύει ουσιαστικά σε τίποτα. Για να δείξει ο Χρυσόστομος την ασήμαντη αξία του, το ονομάζει άλλοτε καπνό, χορτάρι και άλλοτε όνειρο και άνθος ανοιξιάτικο. Δεν προσφέρει κάτι ούτε στο σώμα, ούτε στην ψυχή. Διότι δεν μπορεί κανείς να πεί, ότι ο πλούσιος έχει περισσότερη οξυδέρκεια και καθαρότερες αισθήσεις από τον φτωχό, ούτε ότι καθίσταται σωφρονέστερος και συνετότερος .
Ο πλούτος διακρίνεται από μια απατηλότητα. Τα πράγματα φαίνονται, ότι έχουν αξία, χωρίς είναι αυτό η αλήθεια. Ότι είναι μεγαλύτερο από την ικανοποίηση των αναγκών είναι περιττό και άχρηστο. Ότι είναι μεγαλύτερο από την ικανοποίηση των αναγκών είναι περιττό και άχρηστο. Λέει χαρακτηριστικά ο ιερός πατέρας, πως όταν φορέσει κανείς υποδήματα μεγαλύτερα απο τα πόδια του, θα τον εμποδίζουν στο βάδισμα.
Μια άλλη διάσταση του θέματος είναι, ότι η ύπαρξη των τάξεων αποτελεί τον συνεκτικό ιστό της κοινωνίας2. Και αυτό γίνεται κατανοητό με την παραδοχή ,ότι όλοι χρειάζονται τους άλλους\ ο στρατιωτικός τον τεχνίτη, ο τεχνίτης τον έμπορο, ο έμπορος τον γεωργό, ο δούλος τον ελεύθερο, ο οικοδεσπότης τον υπηρέτη κ.λ.π. Κατά τον Χρυσόστομο η εξαρτητική αυτή σχέση των ανθρώπων αποτελεί έργο της ανέκφραστης σοφίας του Θεού, διότι η αυτάρκεια θα αποθηρίωνε τον άνθρωπο. . Ακόμη και ο πλουσιότερος από όλους τους ανθρώπους δεν είναι απαλλαγμένος από τον σύνδεσμο με τους άλλους και από το να έχει ανάγκη τους «κατώτερους». Διότι δεν χρειάζονται μόνο οι φτωχοί τους πλούσιους, επειδή τους βοηθούν αλλά και οι πλούσιοι τους φτωχούς.
Για να γίνει αυτό σαφέστερο ο Χρυσόστομος παρουσιάζει και συγκρίνει δύο φανταστικές πόλεις. Η μια κατοικείται μόνο από πλούσιους και η άλλη μόνο από φτωχούς. Και αποδεικνύει, ότι η πόλη των πλουσίων δεν είναι ικανή να ανταπεξέλθει στις ανάγκες της. Διότι για παράδειγμα αν θελήσουν οι πλούσιοι να χτίσουν σπίτια, χρειάζονται τους ειδικούς γι΄ αυτό τεχνίτες. Εφόσον όμως σ΄ αυτήν την πόλη θα είναι όλοι πλούσιοι κανείς δεν θα ασχολείται μ΄ αυτήν την τέχνη. Έτσι ο φτωχός καθίσταται άκρος απαραίτητος στην κοινωνική ζωή αυτής της πόλης. Δεν είναι όμως το ίδιο απαραίτητος και ο πλούσιος στην πόλη των φτωχών. Διότι εκεί δεν έχει να προσφέρει τίποτα ουσιαστικό. Ο χρυσός, ο άργυρος και τα μαργαριτάρια του είναι περιττά. Η καλλιέργεια της γής και των τεχνών από τους φτωχούς αρκούν για να οικοδομήσουν την πόλη και την ζωή τους. Άραγε η ταξική διαφοροποίηση και η υπεροχή κάποιων τάξεων έναντι άλλων, αποτελεί έργο του Θεού; Η απάντηση, σύμφωνα με την θεολογία του Χρυσοστόμου, είναι ότι ο Θεός δημιούργησε μια αταξική κοινωνία3, στην οποία είναι κοινά όλα όσα χρειάζεται ο άνθρωπος στην παρούσα ζωή αλλά και στην μέλλουσα.
Η ταξική διαφοροποίηση λοιπόν στις ανθρώπινες κοινωνίες είναι αποτέλεσμα ανθρώπινων επιλογών. Οι ‘’αδίκως πλουτούντες’’4, που υπερέχουν ταξικά δεν επιδοκιμάζονται, ούτε ευλογούνται από τον Θεό. Αυτοί που ευλογούνται και τους δίδεται ο πλούτος ως δωρεά είναι οι πλούσιοι σαν τον Αβραάμ και τον Ιώβ. Οι τελευταίοι δεν διαφοροποιούνταν στην πράξη ταξικά από τους φτωχότερους, διότι δεν ζούσαν με πολυτέλεια και πρόσφεραν απλόχερα τα αγαθά τους στους άλλους.
Στο σημείο αυτό πρέπει να ξεκαθαριστεί5, ότι δεν αποτελούν όλα τα πλούτη δωρεά του Θεού. Διότι υπάρχει και ο πλούτος ο προερχόμενος από αδικία (π.χ. των ποικίλλων ληστών) και ο πλούτος ο προερχόμενος από αμαρτία (π.χ. των προαγωγών και εκμεταλλευτών της πορνείας).Σε αυτούς ο Θεός δεν τον δίδει αλλά πρόσκαιρα τον ανέχεται .
Ο κακός πλουτισμός τους προέρχεται από την δική τους ελεύθερη επιλογή να ανομήσουν και ο Θεός τον επιτρέπει για να τους δώσει καιρό μετανοίας. Στην περίπτωση αυτή η ελεημοσύνη δεν καθιστά τον πλούτο αγαθό, όπως στην προαναφερθείσα καλή χρήση του αλλά αποτελεί απλά αποκατάσταση του δικαίου. Εάν δεν το πράξουν αυτό τιμωρούνται όχι για την κακή χρήση του αλλά για την κακή απόκτηση του. Οι δε πλούσιοι που απολαμβάνουν πλούτο προερχόμενο από τον Θεό θα λογοδοτήσουν και εκείνοι για το αν διαχειρίστηκαν σωστά και υπέρ των φτωχών τις θείες δωρεές. Και αυτό είναι ευνόητο, διότι, όπως ο επίτροπος ενός ανήλικου παιδιού, που υφαρπάζει την περιουσία του προς ίδιον όφελος, έχει άπειρους κατηγόρους και τιμωρείται νομικά, έτσι και ο λαμβάνων τις δωρεές του Χριστού θα αποδώσει λόγο, εάν ξοδεύει χωρίς σκοπό.
Τιμωρούνται6 όχι μόνο οι άρπαγες αλλά και αυτοί που κληρονομούν περιουσία ή την αποκτούν με δίκαιους κόπους. Καθώς και οι δέκα παρθένες δεν άρπαξαν ξένα χρήματα για να τιμωρηθούν παρά μόνο δεν έδωσαν από τα δικά τους. Και ο δούλος της παραβολής των ταλάντων δεν έκρυψε το τάλαντο από απληστία, ώστε να αποδοκιμαστεί παρά μόνο δεν το διπλασίασε. Έτσι και όσοι παραμελούν τους φτωχούς δεν τιμωρούνται, επειδή άρπαξαν ξένα πράγματα αλλά, επειδή δεν έδωσαν από τα «δικά τους».
Εξάλλου, οι ορισμοί κατά του ατομικού κεφαλαιοποιητικού πλούτου στην Καινή Διαθήκη είναι συνεχείς και αξιοσημείωτα άκαμπτοι. Για παράδειγμα, Ματθ. 6:19-20 (“Μὴ θησαυρίζετε ὑμῖν θησαυροὺς ἐπὶ τῆς γῆς”), κατά Λουκ. 6:24-25 (“πλὴν οὐαὶ ὑμῖν τοῖς πλουσίοις, ὅτι ἀπέχετε τὴν παράκλησιν ὑμῶν. οὐαὶ ὑμῖν οἱ ἐμπεπλησμένοι, ὅτι πεινάσετε.») ή Ιάκ 5:1-6 (Ἄγε νῦν οἱ πλούσιοι, κλαύσατε ὀλολύζοντες ἐπὶ ταῖς ταλαιπωρίαις ὑμῶν ταῖς ἐπερχομέναις· ὁ πλοῦτος ὑμῶν σέσηπε καὶ τὰ ἱμάτια ὑμῶν σητόβρωτα γέγονεν, ὁ χρυσὸς ὑμῶν καὶ ὁ ἄργυρος κατίωται, καὶ ὁ ἰὸς αὐτῶν εἰς μαρτύριον ὑμῖν ἔσται καὶ φάγεται τὰς σάρκας ὑμῶν. ὡς πῦρ ἐθησαυρίσατε ἐν ἐσχάταις ἡμέραις. ἰδοὺ ὁ μισθὸς τῶν ἐργατῶν τῶν ἀμησάντων τὰς χώρας ὑμῶν ὁ ἀπεστερημένος ἀφ’ ὑμῶν κράζει, καὶ αἱ βοαὶ τῶν θερισάντων εἰς τὰ ὦτα Κυρίου Σαβαὼθ εἰσεληλύθασιν. ἐτρυφήσατε ἐπὶ τῆς γῆς καὶ ἐσπαταλήσατε, ἐθρέψατε τὰς καρδίας ὑμῶν ὡς ἐν ἡμέρᾳ σφαγῆς. κατεδικάσατε, ἐφονεύσατε τὸν δίκαιον· οὐκ ἀντιτάσσεται ὑμῖν). Με την πάροδο του χρόνου, η αρχική πρόκληση της πρώτης εκκλησίας εμφανιζόταν περιστασιακά σε εφήμερα “πουριτανικά” κινήματα –στους Πνευματικούς Φραγκισκανούς, τους Ρώσους Μη-Κάτοχους, τους Καθολικούς Εργατικούς Οικισμούς, κ.α.- αλλά σε γενικές γραμμές η Χριστιανοσύνη έγινε απλά μια θρησκεία, ένα στήριγμα για την κοσμική μας ζωή, όχι ένα ριζικά διαφορετικό μοντέλο ζωής. Αυτό ήταν αναπόφευκτο.
Πώς μπορούμε να ξεπεράσουμε την κατάσταση αυτή; Θα την ξεπεράσουμε αν αφήσουμε κατά μέρος το δικό μας συμφέρον και κάνουμε το σωστό, έστω κι αν αυτό μας φέρνει σε δυσκολότερη θέση προσωπικά. Αυτό είναι πολύ δύσκολο να το κάνουμε. Απαιτεί μια υψηλότερη μορφή αγάπης. Ως χριστιανοί, καλούμαστε σε μια τέτοια μορφή αγάπης. Είναι πρωτίστης σημασίας να εξοργιστούμε περισσότερο για αυτό το τρίτο θέμα. Μέχρι να ξεπεράσουμε τον θυμό και τον φόβο για τις ζημιές στις περιουσίες και τη βία, μέχρι να ξεπεράσουμε την αηδία και τη θλίψη για βάναυσες πράξεις κακών ανθρώπων, μέχρι να παραδεχτούμε πραγματικά ότι υπάρχει συστημικός ρατσισμός στην γή και να κάνουμε ό,τι χρειάζεται για να διορθώσουμε ένα άδικο σύστημα –ακόμη και αν εμείς οι ίδιοι προσωπικά επωφελούμαστε από αυτό– τα πράγματα δεν θα γίνουν καλύτερα. Δεν θα βρεθεί ποτέ καμία κοινωνία που θα απορρίψει εξ ολοκλήρου την ιδιοκτησία, εάν αυτή είναι ο κύριος μηχανισμός στον οποίο βασίζεται η κοινωνία η ίδια.
ΒΟΗΘΗΜΑΤΑ
ΧΡΗΣΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ, 1978, Ελληνική Πατρολογία, Τόμος. Δ, έκδ. Πατριαρχικού Ιδρύματος Πατερικών Μελετών, Θεσσαλονίκη.
PERIALLAS C.A.,1983, ‘’St. John Chrysostom: Theorist and Practitioner’’, Κληρονομιά τ.15, σσ.269-301.
Μπούκα Αργυρή, 2010, Πολυτέλεια και Ολιγάρκεια Κατά τον Ι. Χρυσόστομο, ΑΡΙΣΤΟΤΈΛΕΙΌ ΠΑΝΕΠΙΣΤΉΜΙΌ Θεσσαλονίκης, Θεολογική Σχολή Τμήμα Ποιμαντικής &Κοινωνικής Θεολογίας.
Notes
1 Bλ. Χρυσοστόμου Εις Ευτρόπιον, ομ. Α΄, PG 52, 395 Επίσης, Εις Ματθ., ομ. ΝΗ΄, PG 58, 572.
2 Bλ.. Χρυσοστόμου Περί Άννης,ομ. Ε΄ PG 54, 673 Επίσης, Εις Β Κορ. ομ. ΙΖ΄, PG 61, 520-2.
3 Bλ. Χρυσοστόμου Εις Α΄ Κορ., λόγ. ΛΔ΄, PG 61, 292. Επίσης, Εις Ιωάν, ομ. ΙΕ΄, PG 59, 102, Επίσης, Εις ΜΗ΄ ψαλμό, PG 55, 224.
4Βλ. Χρυσοστόμου Εις Α΄ Κορ., ομ. ΛΔ΄, PG 61, 294-296. Επίσης, Εις ανδριάντας, PG 49, 40.
5Βλ. Χρυσοστόμου Εις Α Κορ., λόγ. ΛΔ΄, PG 61, 293. Επίσης, Εις Ματθ., ομ. ΟΕ΄, PG 58, 692.
6Βλ.Χρυσοστόμου Εις Ματθ., ομ. ΜΗ΄, PG 58, 494.Επίσης, Εις Ματθ., ομ. ΟΖ΄, PG 58, 707-709.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου