ΤΑ ΕΞ ΑΠΟΣΤΑΣΕΩΣ ΒΙΩΜΑΤΑ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ (καθ.Γαλανάκη Ευαγγελία )

   Η συχνή απόστροφος στο «εξ’» του «εξ αποστάσεως» είναι το σημαίνον μιας παραδόξως λανθασμένης και ορθής έκθλιψης, ενός ευνουχισμού που προκάλεσε η πανδημία (και) στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. 

  Τρία ακαδημαϊκά εξάμηνα μετά, επαναλειτουργούμε διά ζώσης. Γεμίζουμε και πάλι τον χώρο μας, παρά τον υγειονομικό κίνδυνο. 

   Άλλη μια μετάβαση, που, ως τέτοια, απαιτεί εργασία, ενδοψυχική και διαψυχική, και χρόνο. 

  Πολλές σκέψεις αναδύονται για όσα πέρασαν και όμως είναι παρόντα – αν δεν αρνούμαστε, δεν αποποιούμαστε, δεν διαψεύδουμε, δεν «σβήνουμε» τις πρόσφατες εμπειρίες μας, ή μέρος αυτών, στο όνομα της αυταπάτης «προχωράμε μπροστά». 

    Η εξεύρεση των κατάλληλων πόρων και μέσων για την εξ αποστάσεως εκπαίδευση και η γρήγορη οργάνωσή της ήταν άθλος, μια τυπική περίπτωση εκδήλωσης της ενόρμησης κατακυρίευσης, της πανάρχαιας τάσης του ανθρώπου να κυριαρχεί βίαια επί του περιβάλλοντος, επί του αντι-κειμένου. 

    Ο κορωνοϊός και τα περιοριστικά μέτρα ήταν οι εξωτερικοί πραγματικοί εχθροί που είχαμε να καθυποτάξουμε, ακόμα περισσότερο γιατί ανακινούν και ενδοψυχικές απειλές (φόβος του θανάτου, διωκτικά και καταθλιπτικά άγχη κ.ά.). 

     Οι διεργασίες της μετουσίωσης ήταν έκδηλες: συστράτευση με σκοπό «ιερό», τη συνέχιση της λειτουργίας του Πανεπιστημίου για το καλό της νέας γενιάς, της επιστήμης και της κοινωνίας, με αγωνιστές που βρίσκονταν στην πλευρά των δυνάμεων της ζωής και της δημιουργίας. 

    Το εγχείρημα πρόσφερε ναρκισσιστική απόλαυση, ιδίως όταν πλέον τα ψηφιακά μέσα βιώθηκαν ως «παιχνιδάκι» και «πολύτιμη εμπειρία για μελλοντική αξιοποίηση». 

    Η καταρρακωμένη από τον κορωνοϊό παντοδυναμία της επιστήμης έβρισκε ένα ισχυρό δεκανίκι. Τώρα, είναι ανάγκη να στρέψουμε την προσοχή μας, αποφεύγοντας τις βεβαιότητες και τον δογματισμό, στα βιώματα της εξ αποστάσεως λειτουργίας, με την ελπίδα να ανασύρουμε στο φως κάτι που προσεγγίζει την αλήθεια.

  Το καθιερωμένο τυπικό του εκπαιδευτικού θεσμού, το τελετουργικό (βλ. γαλλική ψυχαναλυτική παιδαγωγική), που με τους ρυθμιστικούς κανόνες του προστατεύει από τη βιαιότητα των ενορμήσεων, αλλά και αποτελεί πεδίο εκδήλωσης αυτής της βίας, είχε αλλάξει.

   Το πρωτόγνωρο και ασαφές των κανόνων, των διαδικασιών και του περιεχομένου σε αυτό το είδος εκπαίδευσης υποδαύλισε τις ψυχαναγκαστικές άμυνες των διδασκόντων (γνώριμων, αφού η άσκηση της επιστήμης τις προϋποθέτει ή τις ελκύει συχνά), ως προσπάθειες χειρισμού, ελέγχου και επιβολής, οι οποίες τους πρόσφεραν έναν βαθμό ενορμητικής ικανοποίησης.      

    Υπήρξαν αναφορές για σαδιστικού τύπου συμπεριφορές, όπως μη ρεαλιστικές, μη ευαίσθητες και άκαμπτες απαιτήσεις των καθηγητών για τον τρόπο συμμετοχής των φοιτητών στο μάθημα (χρήση οθόνης, μικροφώνου, chat), την εξεταστέα ύλη και τις εξετάσεις. 

    Η διακριτική ευχέρεια των διδασκόντων διολίσθησε ενίοτε στην αυθαιρεσία και η ηλεκτρονική πλατφόρμα έγινε χώρος έκφρασης ασυνείδητων ψυχοσυγκρούσεων.          Η μαζοχιστική στάση, η παθητικότητα που απαιτεί η εκπαίδευση από τον μαθητευόμενο, ενισχυμένη λόγω της απόστασης, τροφοδότησε τον σαδισμό.

    Δεν πρόκειται μόνο για το κύριο εγγενές μειονέκτημα της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, τη μη συμμετοχή των ανθρώπων με όλο τους το είναι, ως σωματοψυχικών οντοτήτων. 

    Πρόκειται και για την «άλλη σκηνή» όπου, υπό κανονικές συνθήκες, συμβαίνουν οι ασυνείδητες διεργασίες στη θεατρικά οργανωμένη διδασκαλία. Σε αυτήν, προστέθηκε άλλο ένα παραπέτασμα: η οθόνη. Με τον ιό ολόγυρα, εχθρό αόρατο στο γυμνό μάτι, η εν οίκω ανοιχτή οθόνη δεν μπορούσε παρά να βιώνεται συχνά ως έκθεση σε πολυάριθμα βλέμματα αδηφάγα, διεισδυτικά, δυνάμει διωκτικά.

   

 Ίσως γι’ αυτό αρκετές φορές η οθόνη του καθηγητή παρέμενε κλειστή και το μάθημα ήταν ραδιοφωνικό – ως εάν η «ζωντανή» εικόνα του να ήταν μια ασήμαντη λεπτομέρεια που θα μπορούσε να παραλειφθεί. ψ     Άλλοτε, η αίσθηση του ανοίκειου και ο τρόμος του κενού μπροστά στις μαύρες, βουβές οθόνες των φοιτητών –κάτοπτρα των σκοτεινών, έρημων χώρων του ψυχισμού αυτού που τις ατένιζε– οδηγούσαν στην απαίτηση να ανοίξουν οι φοιτητές οθόνες και μικρόφωνα.

     Η βλεμματική ενόρμηση και η επιθυμία του ειδέναι έμενε να ικανοποιηθούν μόνο από το προβαλλόμενο στην οθόνη μαθησιακό υλικό. Μες στην παρανοειδή-διωκτική ατμόσφαιρα που δημιουργούσε ο μολυσματικός ιός, η πάταξη της ακαδημαϊκής εξαπάτησης (π.χ. αντιγραφής) βρέθηκε στο επίκεντρο του έργου των πανεπιστημιακών, καταστρέφοντας και άλλο την παιδαγωγική σχέση… 

    Στην εξ αποστάσεως σχέση καθηγητή-φοιτητών, παρεμποδίζονται οι μεταβιβαστικές και αντιμεταβιβαστικές κινήσεις. 

   Πολύ περισσότερο, οι πλάγιες μεταβιβάσεις – μεταξύ των μελών της ομάδας (είχε αντικατασταθεί από τις ψηφιακές «ομαδικές» των φοιτητών). Όλα αυτά δηλαδή που συνιστούν ένα ζωντανό, δυνάμει ωφέλιμο παιδαγωγικό πεδίο. 

    Ο καθηγητής, σχεδόν αποκλειστικός αποδέκτης των μεταβιβάσεων των φοιτητών, δεχόταν τη μαζική ασυνείδητη απαίτηση να λειτουργήσει ως γονεϊκή μορφή, που θα μεταβόλιζε τον φόβο και το άγχος των φοιτητών και θα αντιστεκόταν στις αποσυνδέσεις (και κυριολεκτικά!) και στις αποεπενδύσεις των αντικειμένων – βάρος δυσβάσταχτο… 

    Μπροστά στις κλειστές οθόνες-μάσκες των φοιτητών, οι οποίες δυσχεραίνουν την αναγνώριση της ετερότητάς τους, ο καθηγητής φαινόταν να καταφεύγει στη ναρκισσιστική αναδίπλωση και στην ψευδαίσθηση της παντοδυναμίας /παντογνωσίας: γνώριζε τι έχουν ανάγκη να μάθουν όλοι οι φοιτητές, τους το παρείχε και η σιωπή τους, παρά τις εκκλήσεις του να πάρουν τον λόγο, εκλαμβανόταν ως κατανόηση, αποδοχή, ταύτιση. 

    Δεν υπήρχε βλέμμα να οργανώνει και χώρος να περιέχει, να κρατά και να δομεί. Χωρίς ομάδα, το συλλογικό ιδεώδες του εγώ που εξέφραζε ο καθηγητής ήταν απόμακρο και αχνό. 

    Η διδασκαλία του ήταν χωρίς σαγήνη. Και η παλινδρόμηση των νεαρών ενηλίκων στις οικογενειακές εξαρτήσεις αναπόφευκτη, εντός της οικίας.

   Οι φοιτητές δοκιμάστηκαν από τη «διάσπαση/αδυναμία συγκέντρωσης της προσοχής», αφού το να μην είσαι εκεί ή ακριβώς εκεί –η απουσία– ήταν η μόνη (τηλε)παρουσία.

    Τα βιώματα της εξ αποστάσεως διδασκαλίας εντάσσονται πλέον στην ιστορία των πανεπιστημιακών δασκάλων και της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. 

   Η ψυχική ανοιχτότητα, η διαρκής επερώτηση για τη θέση του εαυτού μας στην παιδαγωγική διαδικασία και η γαλήνια αυστηρότητα που απευθύνεται εξίσου στους φοιτητές μας και σε εμάς τους ίδιους είναι πολύτιμα εφόδια. Κορυφαία ανθρώπινη ικανότητα είναι η μάθηση με βάση την εμπειρία, ιδίως αν αυτή είναι επώδυνη, όπως η πανδημία. 

ΠΗΓΗ

Γαλανάκη Ευαγγελία. (2021). Τα εξ αποστάσεως βιώματα του Πανεπιστημίου - Ειδήσεις - νέα - Το Βήμα online. Ειδήσεις - νέα - Το Βήμα Online. Retrieved October 27, 2022, from https://www.tovima.gr/printed_post/ta-eks-apostaseos-viomata-tou-panepistimiou