THE LORD OF THE RINGS: AN ORTHODOX CHRISTIAN PERSPECTIVE

O Άρχοντας των Δαχτυλιδιών: Μια Ορθόδοξη Χριστιανική Προοπτική.ⁱ

by Stavros Piperis 

''Η χαρά είναι η σοβαρή υπόθεση του Ουρανού''!

Αργά στην ροή της πλοκής μιλώντας για το κλασικό έργο του JRR Tolkien The Lord of the Rings , ο ήρωας , ο Samwise Gamgee βρίσκεται στο σκοτάδι και πιθανότατα κοντά στο θάνατο. 

Οι εχθροί έχουν αιχμαλωτίσει τον αγαπημένο του φίλο και ο Sam βρίσκεται μόνος, τρέμοντας και απίστευτα μακριά από το σπίτι του.
Προσπαθεί να κατανοήσει την κατάσταση, αλλά «ακόμα και τις μέρες που είχε χάσει το μέτρημα, ήταν σε μια χώρα του σκότους όπου οι μέρες του κόσμου αυτού έμοιαζαν ξεχασμένες, και όπου όλοι όσοι έμπαιναν είχαν ξεχαστεί επίσης. «Αναρωτιέμαι αν μας σκέφτονται καθόλου», είπε» ( The Lord of the Rings, HarperCollins, 2021, σελ. 987).

Η λήθη είναι το βασικό εργαλείο του Κακού στον Άρχοντα των Δαχτυλιδιών. Η δειλία, η απελπισία και η εξάντληση δελεάζουν τους χαρακτήρες/ήρωες σε όλο το έργο, αλλά η λήθη -της πατρίδας, του σπιτιού και των φίλων, της ομορφιάς, των αιτιών/αξιών για τις οποίες αξίζει να παλέψεις- είναι η ομίχλη στην οποία η προδοσία γίνεται ακόμη πιο απειλητική.

Η μνήμη, με τη σειρά της, έχει μια ξεχωριστή δύναμη στον Άρχοντα των Δαχτυλιδιών. Ξυπνά τους χαρακτήρες ώστε να ελπίζουν μπροστά σε εκπληκτικές (θετικά ή αρνητικά) πιθανότητες, σκληρύνοντάς τους ενάντια στον φόβο και την αμφιβολία.

Πέρα από αυτό το ενισχυτικό αποτέλεσμα, οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί συγγραφείς αναγνωρίζουν επίσης το ρόλο της μνήμης στον εμπλουτισμό και τον ωραιοποίηση της ζωής ενός ανθρώπου, ακόμη και στην ένωση του με τον Θεό.

Η μνήμη στον Άρχοντα των Δαχτυλιδιών έχει εντυπωσιακές ομοιότητες και με αυτήν του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι Οι αδερφοί Καραμαζόφ όπου εκθέτει και τις δύο αντιλήψεις για τη μνήμη - ως πηγή δύναμης και ως λυτρωτική δύναμη - και φωτίζει εκ νέου την κεντρική θέση της μνήμης στον Άρχοντα των Δαχτυλιδιών .

Στο έργο του Ντοστογιέφσκι Οι αδελφοί Καραμάζοφ παρουσιάζουν τη μνήμη ως πηγή δύναμης μέσα από τον χαρακτήρα του Ντμίτρι. Φυλακισμένος και ψευδώς κατηγορούμενος για φόνο, ο Ντμίτρι δηλώνει κάποια στιγμήⁱ, <<Φαίνεται να έχω τέτοια δύναμη μέσα μου τώρα, που νομίζω ότι θα μπορούσα να αντέξω οτιδήποτε, κάθε είδους βάσανο, μόνο και μόνο για να μπορώ να λέω και να επαναλαμβάνω στον εαυτό μου κάθε στιγμή: «Υπάρχω». Μέσα σε χιλιάδες αγωνίες — Υπάρχω. Βασανίζομαι στο τσιγκέλι — αλλά υπάρχω. . . Βλέπω τον ήλιο, και αν δεν δω τον ήλιο, ξέρω ότι είναι εκεί. Και υπάρχει μια ολόκληρη πίστη στην ζωή μέσα σε αυτό, δηλαδή, γνωρίζοντας ότι ο ήλιος είναι εκεί>>.

Τα λόγια του Ντμίτρι αμέσως μας θυμίζουν το ταξίδι του Sam και του Φρόντο στη σκοτεινή χώρα της Μόρντορ στον Άρχοντα των Δαχτυλιδιών. Το περιβάλλον για την ομάδα των συντρόφων γίνεται πιο ζοφερό και πιο άψυχο καθώς πλησιάζουν προς το Mount Doom, με ελάχιστη τροφή να τους 'εχει απομένει και με τις πιθανότητές τους να καταστρέψουν το Δαχτυλίδι να λιγοστεύουν. 

Αλλά μια νύχτα, καθώς ο Sam κοιτάζει τον δυτικό ουρανό, << Εκεί, κρυφοκοιτάζοντας ανάμεσα στο συννεφιασμένο ορίζοντα πάνω από μια σκοτεινή κορυφή ψηλά στα βουνά, ο Sam είδε ένα λευκό αστέρι να λάμπει για λίγο. Η ομορφιά αυτή του χτύπησε την καρδιά, καθώς σήκωσε το βλέμμα του έξω και πάνω από την έρημη γη, και η ελπίδα επέστρεψε μέσα του. Γιατί σαν ρομφαία, καθαρή και κρύα, μια σκέψη τον διαπέρασε ότι τελικά η Σκιά(του Κακού) δεν ήταν παρά ένα μικρό και περαστικό πράγμα: υπήρχε φως και υψηλή ομορφιά για πάντα πέρα ​​από την εμβέλειά τηςⁱⁱ >>.

Το Δυτικό άστρο επαναφέρει την ελπίδα στην καρδιά του Sam όπως κάνει ο ήλιος για τον Ντμίτρι. Η ανάμνηση της «υψηλής ομορφιάς για πάντα πέρα στον ορίζοντα» πέρα των τοίχων ενός κελιού ή των σκιών του Μόρντορ δίνει ατσαλένιο φρόνημα στους χαρακτήρες, βγάζοντάς τους από το σκοτάδι που τους τυλίγει. Η μνήμη εξοπλίζει τον Sam και τον Ντμίτρι με φρέσκια ελπίδα - ένα βάλσαμο για τη θλίψη τους και μια επικύρωση του σκοπού τους.

Ωστόσο, η μνήμη στον Άρχοντα των Δαχτυλιδιών κάνει περισσότερα από το να φέρνει στους χαρακτήρες την ελπίδα και την παρηγοριά: συχνά τους προωθεί σε θαρραλέες πράξεις. Στις αρχές του βιβλίου, ο Frodo και τα άλλα χόμπιτ βρίσκονται αιχμάλωτοι στο κρύο λημέρι ενός θανατηφόρου Barrow-wight(ενν. πλάσμα που κατοικεί σε τάφους και τύμβους ). Όμως παρά τον φόβο του, << βρέθηκε ξαπλωμένος να σκέφτεται τον Bilbo Baggins και τις ιστορίες του, το τζόκινγκ που έκαναν μαζί στα δρομάκια του Shire, μιλώντας για μονοπάτια και περιπέτειες... [Ο Frodo] νόμιζε ότι είχε φτάσει στο τέλος της περιπέτειάς του ,σ' ένα τρομερό τέλος, αλλά η σκέψη τον σκλήρυνε. Βρήκε τον εαυτό του να έιναι γεμάτος συμπαγές θάρρος, σαν μια τελευταία άνθηση εντός του, δεν ένιωθε πια χωλός σαν ένα αβοήθητο θήραμα >>ⁱⁱⁱ.

Ξαφνικά ενθυμούμενος το Shire, ο Frodo^iv βρίσκεται οπλισμένος, όπως ο Ντμίτρι, με «τόση δύναμη» για να «αντέξει οτιδήποτε». Και καθώς το Barrow-wight πλησιάζει τον Sam, ο Frodo «αρπάζει ένα κοντό σπαθί που ήταν δίπλα του» και «του κόβει το μπράτσο κοντά στον καρπό» , σπάζοντας το χέρι του Barrow-wight και έτσι σώζει τη ζωή των φίλων του. Αργότερα, όταν ο Merry ρωτά τον Frodo τι συνέβη, ο Frodo απαντά: «Νόμιζα ότι είχα χαθεί» . 

Μπορεί να πει κανείς ότι ο Frodo βρήκε τον εαυτό του και το θάρρος του όταν θυμήθηκε το σπίτι του.
Οι ορθόδοξοι χριστιανοί συγγραφείς διερευνούν επίσης μια δεύτερη δύναμική της μνήμης: τον εμπλουτισμό της ύπαρξη και ακόμη και τη λύτρωση. 

Στο τελευταίο κεφάλαιο του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι Οι αδερφοί Καραμαζόφ , ο Alyosha τονίζει τη σωτήρια δύναμη της μνήμης σε μια ομάδα αγοριών που θρηνούν το θάνατο ενός φίλου, << Πρέπει να ξέρετε ότι δεν υπάρχει τίποτα ανώτερο και ισχυρότερο. . . παρά από κάποια καλή ανάμνηση, ειδικά μια ανάμνηση της παιδικής ηλικίας, ή του σπιτιού... Αν ένας άντρας κουβαλάει πολλές τέτοιες αναμνήσεις μαζί του στη ζωή, είναι ασφαλής μέχρι το τέλος των ημερών του, και αν κάποιος έχει μόνο μια καλή ανάμνηση στην καρδιά του, ακόμα κι αυτό μπορεί κάποτε να είναι το μέσο για να μας διασώσει>>^v.

Ο Ντοστογιέφσκι δείχνει ακριβώς πώς η μνήμη και η ανάμνηση θα μπορούσαν να «σώσουν» έναν άνθρωπο όταν ο Alyosha γονατίζει δίπλα στο φέρετρο του αναχωρήσαντος μέντορά του, Γέροντα Ζωσίμα, σε ένα άλλο απόσπασμα. Σε ένα όραμα ο Alyosha βλέπει τη Ζωσιμά στο γάμο στην Κανά, τον τόπο του πρώτου θαύματος του Χριστού: να μετατρέπει το νερό σε κρασί. 

Το όραμα αφήνει τον Alyosha να κλαίει και στην ψυχή του ν'ακούει τα λόγια, «Πότισε τη γη με τα δάκρυα της χαράς σου». Καθώς<<Φαινόταν ότι υπήρχαν τα νήματα από όλους εκείνους τους αναρίθμητους κόσμους του Θεού, που ένωναν την ψυχή του με αυτούς, και έτρεμε παντού «σε επαφή με άλλους κόσμους». . . . Ο [Alyosha] είχε πέσει στη γη σαν ένα αδύναμο αγόρι, αλλά αναδείχθηκε κι ένας αποφασιστικός πρωταθλητής, ο οποίος το ήξερε και το ένιωσε ξαφνικά την ίδια στιγμή της έκστασής του. Και ποτέ, όπως ποτέ σε όλη του τη ζωή, ο Alyosha δεν μπόρεσε να ξεχάσει εκείνο το λεπτό>>^vi.

 Donald Sheehan

Η εργασία του καθηγητή λογοτεχνίας Donald Sheehan («Dostoevsky and Memory Eternal: An Eastern Approach to The Brothers Karamazov ») αποκαλύπτει τον ορθόδοξο χριστιανικό χαρακτήρα αυτού του αποσπάσματος.

Ο Sheehan υποστηρίζει ότι αυτή είναι «μια στιγμή θέωσης » για τον Alyosha, «μια στιγμή στην οποία συμμετέχει πλήρως στη θεία ζωή, μια στιγμή, δηλαδή, της Αιώνιας Μνήμης», καθώς τιμά τη μνήμη του πρεσβυτέρου του.

Για τον Sheehan, η μνήμη είναι κεντρική για την ένωση του ανθρώπου με τον Θεό.
Ο Sheehan εξηγεί ότι η έννοια της «αιώνιας μνήμης», που αποτυπώνεται κατά τη διάρκεια της ακολουθίας του Ορθόδοξου μνημοσύνου, συνίσταται στο ότι τόσο ο Θεός όσο και ο άνθρωπος κρατούν ο ένας τον άλλον «δυνατά» και «έντονα παρόντες στην αγάπη [ο ένας του άλλου]».

Στη συνεχή μνήμη της Εκκλησίας, ο Θεός και ο άνθρωπος «συγκλίνουν»—μια διαδικασία για την οποία οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί χρησιμοποιούν τον όρο θέωση. Και ενώ ο άνθρωπος επιτυγχάνει τη θέωση υπακούοντας στην εντολή του Χριστού, να αγαπά τον Θεό και τον πλησίον του, ένα βασικό χαρακτηριστικό αυτής της σύγκλισης μόλις επιτευχθεί είναι η αμοιβαία ανάμνηση: άνθρωπος και Θεός «κρατούν [ο ένας] τον άλλον ερωτευμένοι» για την αιωνιότητα.

Έτσι, κατά την άποψη του Sheehan, η μνήμη έχει μυστικιστική σημασία και χρησιμεύει ως δείκτης της επιτυχίας ενός πνευματικού ταξιδιού. Οι Εμπειρίες του Alyosha ως θέωση νοούνται, έστω στιγμιαία, μέσα από τη μνήμη και τη ανάμνηση του αγαπημένου του γέροντα Ζωσιμά.

Η κορυφαία σκηνή του Άρχοντα των Δαχτυλιδιών στο Πεδίο του Cormallen μοιάζει εντυπωσιακά με το όραμα του Alyosha. Ο Frodo και ο Sam καταστρέφουν το Δαχτυλίδι, δραπετεύουν ζωντανοί και ελευθερώνουν τη Μέση Γη από την καταστροφή. Όταν τα χόμπιτ ξυπνούν δύο εβδομάδες αργότερα, ο Gandalf τα οδηγεί σε ένα χωράφι με μια πλειάδα Ανδρών, Ξωτικών και Νάνων, που όλοι υποκλίνονται για να τους τιμήσουν.

Εκεί, ο Βασιλιάς της Gondor βάζει τον Frodo και τον Sam σε θρόνους και ένας εργάτης βγαίνει για να τραγουδήσει το «Frodo of the Nine Fingers and the Ring of Doom»—μια μεγαλειώδη ανάμνηση των δοκιμασιών των χόμπιτ στο τραγούδι Sam «γελά δυνατά και με την μέγιστη ηδονή» αναφωνεί, «Ω μεγάλη δόξα και μεγαλείο! Όλες οι επιθυμίες μου έγιναν πραγματικότητα!» Καθώς ο Ραψωδός^vii τραγουδά για όλα όσα έχουν περάσει,<< όλοι γελούσαν δυνατά ή εκλαιγαν και μέσα στο κέφι και τα δάκρυά τους, η καθαρή φωνή του «Ραψωδόυ» ανέβηκε σαν ασήμι και χρυσάφι, και όλοι οι άντρες σώπασαν. Και τους τραγούδησε, στη γλώσσα των ξωτικών, και μετά στον λόγο της Δύσης, ώσπου οι καρδιές τους, πληγωμένες από γλυκά λόγια, ξεχείλισαν, και η χαρά τους ήταν σαν τα σπαθιά, και πέρασαν σε περιοχές ανάμνησης όπου ο πόνος και η απόλαυση ρέει μαζί με τα δάκρυα ώστε να είναι το ίδιο το κρασί της ευλογίας >> .

Η ομοιότητα με το όραμα του Alyosha είναι εμφανής^viii. Και τα δύο εδάφια παρουσιάζουν τα δάκρυα ως ένδειξη χαράς παρά ως θρήνο—ποτίζοντας τη γη ή όντας « το ίδιο το κρασί της ευλογίας».

Αυτή η λυτρωτική εικόνα δακρύων που μετατράπηκε σε χαρούμενα απαντά καταφατικά kai συμβολικά στην ερώτηση του Sam, «Θα βγουν όλα τα λυπηρά αναληθή;». Ομοίως, και οι δύο σκηνές βλέπουν τα ταπεινά άτομα να υψώνονται για να θριαμβεύσουν, είτε ως «αποφασισμένοι αθλητές» είτε να τιμούνται ενώπιον «όλου του ελεύθερου λαού της Δύσης» .

Η «δόξα και η λαμπρότητα» κατακλύζουν και τους δύο χαρακτήρες καθώς οι αναμνήσεις που κουβαλούν αντιμετωπίζονται με την κατάλληλη ανάμνηση: στο Πεδίο της τιμής και στην Κηδεία, το βάρος του παρελθόντος στον Sam και τoν Alyosha λαμβάνεται με τελετή ανάμνησης , ενώ οι πληγές τους δεν σβήνονται αλλά εξευγενίζονται. Και τα δύο γεγονότα δείχνουν πώς η μνήμη και η ανάμνηση μπορούν να καρποφορήσουν τη λύτρωση του ανθρώπου μέσα από τη θλίψη του.
Τέλος, και οι δύο σκηνές μιλούν για συναντήσεις με το υπερφυσικό. Ο Alyosha έρχεται «σε επαφή με άλλους κόσμους», η ψυχή του συνδέεται με «νήματα από όλους αυτούς τους αναρίθμητους κόσμους του Θεού».

Ο οικοδεσπότης στο Cormallen «περνά στοχαζόμενος σε περιοχές όπου ο πόνος και η απόλαυση ρέουν μαζί». Αποδεχόμενοι την προσπάθεια να καταστρέψουν το Δαχτυλίδι, ο Frodo και ο Sam υπάκουσαν σε ένα είδος εντολής για αγάπη—το κλειδί για την επίτευξη της λύτρωσης ή της θέωσης στην Ορθόδοξη διδασκαλία.
Και στο Cormallen, κατά τη διάρκεια της μεγάλης τελετής ανάμνησης των πράξεών τους, όλοι οι παρευρισκόμενοι έρχονται σε επαφή με έναν άλλο κόσμο, έναν λυτρωμένο χαρακτήρα. 

Τοποθετώντας αυτό το γεγονός δίπλα-δίπλα με το όραμα του Alyosha, ένας Ορθόδοξος Χριστιανός αναγνώστης του Άρχοντα των Δαχτυλιδιών μπορεί να βρει τον οικοδεσπότη στο Cormallen να βιώνει κάτι που πλησιάζει σε μια κοινοτική /εκκλησιαστική «στιγμή θέωσης » όπως την κατανοεί ο Sheehan—μια περίπτωση συνάντησης με το θείο ή το υπερβατικό .
Πού αλλού παρεκτός από ένα απολυτρωμένο και ουράνιο Βασίλειο θα μπορούσε ο πόνος και η απόλαυση να ρέουν μαζί, ή την χαρά να την μεταχειριστούμε σαν σπαθί;

Stavros Piperis 

Τέτοια είναι η επίδραση της μνήμης στον Άρχοντα των Δαχτυλιδιών. Αποκαθιστά την ελπίδα στους χαμένους, πυροδοτεί θάρρος στους απελπισμένους και στεφανώνει με χαρά και θαυμασμό αυτούς που έχουν υποφέρει περισσότερο.

Παρ' όλη τη διαμάχη της με το κακό, η μνήμη τόσο στους αδελφούς Καραμάζοφ όσο και στον Άρχοντα των Δαχτυλιδιών ολοκληρώνεται με χαρά. Είναι οΓάμος που βλέπει ο Alyosha στο όραμά του, με τον Χριστό να φροντίζει να υπάρχει αρκετό κρασί για τη γιορτή: μέσα στο κέφι τους ο οικοδεσπότης στο Cormallen έβλεπε μια γη όπου τα δάκρυα δεν είναι πένθιμα αλλά μάλλον «το ίδιο το κρασί της ευλογίας».

Ο CS Lewis^ix γράφει, «Η χαρά είναι η σοβαρή υπόθεση του Ουρανού» (). Ο Τόλκιν και ο Ντοστογιέφσκι θεωρούν ότι αυτό αξίζει να το θυμούνται.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

iThe Brothers Karamazov, Simon & Brown, 2011, σ. 695

iiThe Lord of the Rings, HarperCollins, 2021, σ.922.

iiiLORD OF THE RINGS σ.14

ivLORD OF THE RINGSσελ.143-44.

vThe Brothers Karamazov, Simon & Brown, 2011, σ. 904

viThe Brothers Karamazov, Simon & Brown, 2011, σ. 415

viiLORD OF THE RINGS, σ.955.

viiiLORD OF THE RINGS, σ.953,955

ixβλ. CS Lewis, 2017, Letters to Malcolm, Chiefly on Prayer , HarperOne, σελ. 125.

isee.Stavros Piperis. (2022, October 12). Memory and commemoration in the lord of the rings: An orthodox Christian perspective. Public Orthodoxy. https://publicorthodoxy.org/2022/10/12/memory-and-commemoration-in-lotr/#more-11787 (also: https://www.officialstavro.com )