Η ΑΛΗΘΙΝΗ ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΝΗΣΤΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ

Όταν σκεφτόμαστε την νηστεία στην σύγχρονη Ορθόδοξη Εκκλησία, το μυαλό μας σχεδόν αμέσως τείνει να πάει στους εκκλησιαστικούς κανόνες σχετικά με νηστίσιμα και αρτύσιμα είδη διατροφής.   Αυτός ο τρόπος σκέψης συνδέεται ιδιαίτερα με την Μεγάλη και Αγ. Τεσσαρακοστή, την πλέον μακρύτερη και σημαντικότερη νηστεία της εκκλησίας. 

   Άρα, όταν πρόκειται για αυτήν την σαρανταήμερη νηστεία, υπάρχουν μερικοί που θα στρέψουν την προσοχή τους σχεδόν αποκλειστικά στο πότε πρέπει να απέχουν από τι, ποια συγκεκριμένα τρόφιμα πρέπει να αποφεύγουν ποιες μέρες, και ποιες είναι οι οδηγίες της Εκκλησίας σε σχέση με τα γαλακτοκομικά η λαδερά, η αλάδωτα φαγητά.

Υπάρχουν άλλοι που δείχνουν ακόμα περισσότερο ζήλο, ελέγχοντας προσεκτικά κάθε συστατικό σε κάθε συσκευασία από οτιδήποτε ψωνίσουν στα σουπερμάρκετ, για να είναι σίγουροι ότι δεν υπάρχει ούτε ίχνος «απαγορευμένων» συστατικών. Αυτοί οι ίδιοι, τόσο επιμελείς όσον αφορά ουσίες που δεν επιτρέπονται κατά την διάρκεια της νηστείας, είναι οι ίδιοι που τρελαίνονται από χαρά όταν βρίσκουν νηστήσιμα υποκατάστατα των αγαπημένων τους αρτύσιμων φαγητών. 

Αυτό που προκύπτει αναγκαστικά από αυτή την νοοτροπία είναι ότι οι πιστοί που ακολούθησαν τις εκκλησιαστικές προδιαγραφές πιστεύουν ότι αν «πέτυχαν» τους διατροφικούς στόχους της νηστείας, τότε είναι έτοιμοι να λάβουν τον αναστημένο Κύριο την νύχτα του Πάσχα.

Δικαιολογημένα, συχνά προκύπτουν ζητήματα και τίθενται ερωτήσεις σχετικά με την παραπάνω αντίληψη. Αυτό και μόνο είναι πραγματικά η Ορθόδοξη νηστεία; 

Η Μεγάλη Τεσσαρακοστή είναι μια περίοδος προετοιμασίας που ετοιμάζει πνευματικά τους πιστούς να συναντήσουν τον αναστημένο Χριστό την ημέρα του Πάσχα, άρα πρέπει να εξετάσουμε προσεκτικά για να δούμε εάν αυτός ο τρόπος σκέψης σχετικά με την νηστεία συμβάλλει σ’ αυτό το πνευματικό ταξίδι.

Ποιο είναι το πραγματικό νόημα της νηστείας; Έχουμε μήπως υποβιβάσει αυτήν την ιερή περίοδο του λειτουργικού έτους; Την έχουμε μειώσει σε ένα απλό σύνολο διαιτητικών κανόνων;

Ίσως, μελετώντας μερικούς από τους ύμνους του Τριωδίου, μπορούμε να ανακτήσουμε την αληθινή έννοια της νηστείας. Αυτή η προσέγγιση είναι εύλογη, αφού οι ύμνοι της Ορθόδοξης Εκκλησίας γενικά εκφράζουν το θεολογικό της όραμα, και απεικονίζουν, δια της υμνωδίας, την θεολογική της άποψη. 

Πιο συγκεκριμένα, θα εξετάσουμε, αν και εν συντομία, ορισμένους ύμνους της ακολουθίας του εσπερινού, που καλούνται «απόστιχα ιδιόμελα». 

Αυτοί οι ύμνοι περιγράφουν συγκεκριμένα το πως η ίδια η εκκλησία αντιλαμβάνεται την άσκηση της νηστείας, και θα είχαν εισαχθεί σκόπιμα στην ακολουθία για να υπενθυμίζουν αυτή την πραγματική έννοια στους πιστούς. Δυστυχώς, πολλοί σήμερα αγνοούν την σχέση των ύμνων αυτών με την νηστεία, και επομένως η σπουδαιότητά τους συχνά παραβλέπεται.

Ακόμη και μια πρόχειρη μελέτη αυτών των ύμνων μας δείχνει καθαρά πως ο κύριος σκοπός της νηστείας είναι η ανανέωση της σχέσης μας με τον Θεό, τον συνάνθρωπο, και την όλη κτίση. 

Ο εσπερινός της Καθαράς Δευτέρας, στην αρχή της σαρακοστής, μας υπενθυμίζει ότι η νηστεία συνεπάγει μια ολοκληρωτική προσωπική κάθαρση, όχι απλά μια διαιτητική «αποτοξίνωση»:

Νηστεύσωμεν νηστείαν δεκτήν, εὐάρεστον τῷ Κυρίῳ, ἀληθὴς νηστεία, ἡ τῶν κακῶν ἀλλοτρίωσις, ἐγκράτεια γλώσσης, θυμοῦ ἀποχή, ἐπιθυμιῶν χωρισμός, καταλαλιᾶς, ψεύδους, καὶ ἐπιορκίας· ἡ τούτων ἔνδεια, νηστεία ἐστίν, ἀληθὴς καὶ εὐπρόσδεκτος. (Δευτέρα Α’ Εβδομάδος. Αποστιχα)

Σ’ αυτήν την περίπτωση, η νηστεία συνδέεται με τον εξαγνισμό. Ο Χριστός μας κάλεσε προς την αγιότητα (Ματ. 5:8), και μ’ αυτόν τον ίδιο τρόπο, πολλοί πατέρες της Εκκλησίας μας θυμίζουν πως το απαραίτητο πρώτο βήμα για να «ὀψόμεθα τον Θεόν» είναι να είμαστε «καθαροί τῇ καρδίᾳ». 

Επομένως, η νηστεία πρέπει πάντα να συνοδεύεται από έναν αγώνα για τον εξαγνισμό της ψυχής. Ο ίδιος ο ύμνος μας κελεύει προς την αυτή αγιότητα.

Η έννοια της αγνότητας, όπως και η έννοια της νηστείας, δεν πρέπει να πτωχαίνονται. Η λέξη «κάθαρσις» προέρχεται από το ''κατά +άρτιος'', που σημάνει μια διαδικασία προς την ακεραιότητα, την τελειότητα. Άρα, η κάθαρσις υποδηλώνει μια εσωτερική σταθερότητα, μια ακεραιότητα χαρακτήρα που παραμένει εντελώς αφοσιωμένη στον Θεό ενόψει οποιωνδήποτε πειρασμών. Προϋποθέτει μια σταδιακή πνευματική μεταμόρφωση από τη διάσπαση στην ολότητα. Κι έτσι, σύμφωνα με τον ύμνο, η πραγματική νηστεία είναι ένα «μέσον» προς την «ολότητα».

Μαζί με τον αγώνα για την εξάλειψη των παθών, ο σκοπός της νηστείας είναι να εισάγει τους πιστούς στο μεγαλείο της νέας ζωής εν Κυρίω δια του Σταυρού. Άρα, όταν αισθανόμαστε την ελάχιστη σωματική πείνα που φέρνει η νηστεία, προσπαθούμε να την αναμορφώσουμε και να την αναπλάσουμε σε μια «πείνα και δίψα» για τον Χριστό. Αυτή η μεταμορφωτική πτυχή της νηστείας μπορεί να βρεθεί στους ύμνους που ψάλλονται στον εσπερινό της Τρίτης την πρώτης εβδομάδα της Σαρακοστής:

Νηστείαν, οὐκ ἀποχὴν βρωμάτων μόνον τελέσωμεν, ἀλλὰ παντὸς ὑλικοῦ πάθους ἀλλοτρίωσιν, ἵνα τὴν καθ’ ἡμῶν τυραννοῦσαν, σάρκα δουλώσαντες, ἄξιοι γενώμεθα τῆς τοῦ Ἀμνοῦ μεταλήψεως, τοῦ ὑπὲρ τοῦ κόσμου σφαγέντος ἑκουσίως Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ, καὶ πνευματικῶς ἑορτάσωμεν, τὴν ἐκ νεκρῶν τοῦ Σωτῆρος Ἀνάστασιν, εἰς ὕψος ἀρθέντες, ἀρετῶν ἐν φαιδρότητι, καὶ τῇ τρυφῇ τῶν ἀρίστων ἔργων, εὐφραίνοντες τὸν Φιλάνθρωπον. (Τρίτη Α’ Εβδομάδος απόστιχα)

Άρα, η νηστεία βρίσκει το πραγματικό της νόημα όταν η εξωτερική αποχή από συγκεκριμένα φαγητά συνδέεται με έναν εσωτερικό αγώνα, ο σκοπός του οποίου είναι να αυξήσει την λαχτάρα μας για τον Θεό. Ο αγώνας αυτός βιώνεται μέσω της αγνότητας και της μετάνοιας, και τελειοποιείται μέσα στο μυστήριο της Θείας Κοινωνίας.

Εκτός, όμως, από τις υλικές και πνευματικές πτυχές της πραγματικής νηστείας, υπάρχει και μια τρίτη απαραίτητη διάσταση: η συμπόνια προς τον πλησίον -όπως εκφράζει καθαρά το στιχηρό κατά την πρώτη Θεία Λειτουργία των προηγιασμένων δώρων:

Νηστεύοντες ἀδελφοὶ σωματικῶς, νηστεύσωμεν καὶ πνευματικῶς, λύσωμεν πάντα σύνδεσμον ἀδικίας, διαρρήξωμεν στραγγαλιάς, βιαίων συναλλαγμάτων· πᾶσαν συγγραφήν ἄδικον διασπάσωμεν, δώσωμεν πεινῶσιν ἄρτον, καὶ πτωχοὺς ἀστέγους εἰσαγάγωμεν εἰς οἴκους, ἵνα λάβωμεν παρὰ Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ, τὸ μέγα ἔλεος. (Τετάρτη Α’ Εβδομάδος, στιχηρά)

Η αληθινή νηστεία απαιτεί όχι μόνο αποχή, αλλά και μετοχή. Όχι μόνο να απέχουμε από συγκεκριμένα φαγητά, αλλά και να μετέχουμε σε έργα φιλανθρωπίας και ελεημοσύνης, μεταξύ των οποίων είναι η εξάλειψη των αδικιών και η φιλοξενία -ειδικά προς άτομα που βρίσκονται σε ανάγκη. 

Ο ύμνος το θέτει απλά. Δεν μπορεί να υπάρξει πραγματική νηστεία χωρίς αγάπη προς τον πλησίον, και ειδικά προς τους συνανθρώπους μας που έχουν τις μεγαλύτερες ανάγκες.

Εν κατακλείδι, η νηστεία είναι ένα μέσο που μας υπενθυμίζει όχι μόνο πως εξαρτόμαστε από τον Θεό αλλά και την συχνά ξεχασμένη αλήθειά πως ο Θεός βρίσκεται στο πρόσωπο του πλησίον μας. 

Χωρίς αυτόν τον αγώνα, χωρίς την συνεχή προσπάθεια να προσηλώσουμε τον νου και την καρδιά μας προς στον Θεό και να βλέπουμε το Πρόσωπό Του τόσο στον πλησίον μας όσο και στην όλη δημιουργία, μια απλή νηστεία από φαγητό δεν έχει αξία.

 Όταν όμως την ασπαζόμαστε ολοκληρωτικά, η νηστεία γίνεται μια θετική δράση, μια αληθινή παρουσία του Θεού που μας φανερώνει το απερίγραπτο κάλλος και το λαμπρό μεγαλείο του Αναστημένου Κυρίου.

ΠΗΓΗ

Philip Kariatlis. (2023). Η ΑΛΗΘΙΝΗ ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΝΗΣΤΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ. Ρublic_Οrthodoxy. Retrieved February 27, 2023, Από: https://publicorthodoxy.org/el/2018/02/17/true-meaning-of-fasting/,
Ελληνορθόδοξο Θεολογικό Πανεπιστήμιο του Αγ. Ανδρέα στο Σύδνεϋ της Αυστραλίας.