“Γηρατειά! Δρασκελίζοντας το κατώφλι του χρόνου’’-(Herbert Fingarette,1921-2018)

 Κοιτάς και πίσω κι αντικρίζεις μια σειρά χρόνω, μηνών, στιγμών...

Μνήμες, βιώματα, γεγονότα έρχονται μαζί σου, όλα όσα μας μεγάλωσαν, ίσως και μας σημάδεψαν. Χαμογελάμε για κάποια, νοσταλγούμε κάποια άλλα, συγκινούμαστε... Ενίοτε πονάμε και άλλοτε μιας και ντρεπόμε4στε θα θέλαμε να τα σβήσουμε από την μνήμη μας και από την μνήμη των άλλων… Το παρελθόν! "Ένας ολόκληρος κόσμος στον όποιο ζήσαμε, μια ζωή πού πέρασε. Τη μετράμε, τή ζυγίζουμε. Νιώθουμε να σημαδεύει το παρόν και το μέλλον.

Το παρελθόν!

• Πολύτιμη κληρονομιά πείρας;
• Οδυνηρός δρόμος προς την ωριμότητα;
• Εφόδιο για το μέλλον; Φορτίο δυσβάστακτο αστοχιών;

Πολλά μπορεί να νιώθει κανείς για το πα­ρελθόν του.

Ενίοτε τρόμο. Κι όχι μόνο για το αδυσώπητα γρήγορο άδειασμα τής κλεψύδρας τοϋ χρόνου. Είναι και πού το σκοτάδι απλώνεται στις «περασμένες μέρες»...

                                    Κάποτε μας εκφράζει η μελαγχολική φωνή του ποιητή¹:

«Οί περασμένες μέρες πίσω μένουν,

μιά θλιβερή γραμμή κεριών σβησμένων

τά πιό κοντά βγάζουν καπνόν άκόμη,

κρύα κεριά, λιωμένα και κυρτά.

δεν θέλω να τά βλέπω· μέ λυπεί ή μορφή των,

και μέ λυπεί το πρώτο φώς των να θυμούμαι...

δεν θέλω να γυρίσω να μή διώ και φρίξω

τί γρήγορα πού ή σκοτεινή γραμμή μακραίνει,

τί γρήγορα πού τά σβηστά κεριά πληθαίνουν».

Ο Herbert Fingarette (1921-2018) υπήρξε διακεκριμένος Αμερικανός φιλόσοφος και συγγραφέας, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο τής Καλιφόρνια επί σαράντα (40) χρόνια.

Σ΄ ένα σύντομο ντοκιμαντέρ, πού γυρίστηκε το 2018 απ' τον εγγονό του, Andrew Hasse², το Being 97 λέγει «Με στοιχειώνει, την ιδέα να πεθάνω σύντομα, είτε υπάρχει ένας καλός λόγος είτε όχι,...Περπατώ συχνά και αναρωτιέμαι,« Ποιο είναι το νόημα όλων;  Πρέπει να υπάρχει κάτι που μου λείπει. Μακάρι να ήξερα».

Μέσα από μία σύντομη προσωπική εξομολόγηση σπάνιας ειλικρίνειας βλέπει κανείς τη υπαρξιακή αποστροφή τού ανθρώπου για τον θάνατο, αλλά και το τραγικότερο, το δράμα του ενενηνταεπτάχρονου (97) ανθρώπου πού αντιμετωπίζει τον θάνατο έχοντας ζήσει με ‘’επιτυχία’’ μέσα σε αξιακό περιβάλλον ‘’ιεροποιημένου’’ κεφαλαιοποιητικού ανταγωνισμού.

Είκοσι χρόνια αργότερα από το πολυδιαβασμένο βιβλίο του για τον Θάνατο (1996)³, αντιμετωπίζοντας τώρα τη δική του θνησιμότητα, ο φιλόσοφος Herbert Fingarette συνειδητοποίησε ότι είχε κάνει λάθος.

Ο θάνατος άρχισε να τον φοβίζει, και δεν μπορούσε να σκεφτεί τον εαυτό του. «Κάποτε έρχεται αναπόδραστα η δραματική συνάντηση μέ τον εαυτό μας και προσπαθούμε να συμβιβαστούμε, και τότε αποτυγχάνουμε· διότι δεν μπορεί ο Εαυτός μας να συμβιβαστεί με τίποτε λιγότερο απ’ την αιωνιότητα!».

Ο Fingarette απεβίωσε λίγους μήνες μετά την καταγραφή τού βίντεο⁴ από τον εγγονό του, αφού ολοκλήρωσε ένα δοκίμιο για το πώς οι νεκροί συνεχίζουν να διαμορφώνουν τις ζωές των ζωντανών.

Στις σημειώσεις του βρέθηκαν λίγες σκέψεις, μια αμυδρή ακτίνα φωτός. «Δεν θα αισθανθώ ποτέ ότι ή ζωή μου είχε τέλος... Οι άνθρωποι ελπίζουν να μην αντιμετωπίσουν ποτέ το τέλος τής ύπαρξής τους. Γιατί να λέμε απλώς ελπίζουν; Είναι βέβαιο, δεν πρόκειται ποτέ να το αντιμετωπίσουν.

Ας τον ακούσουμε περιδιαβαίνοντας τα καρέ και τις σεκάνς του βίντεο:

« ... Είναι πολύ δύσκολο για άτομα πού δεν έχουν φτάσει στα γηρατειά να καταλάβουν την ψυχολογία σου. Είναι μία απώλεια ικανότητας πού είχες σ΄ όλη σου τή ζωή. και υπάρχει μία τάση να ενεργείς σαν να την έχεις ακόμα· και αποτυγχάνεις.

Και ντρέπεσαι. και πρέπει ν’ αποδεχτείς επιτέλους ότι δεν μπορείς πλέον να το κάνεις αυτό ή εκείνο... Αυτός είναι ο τρόπος πού πρέπει να ζεις από δω και πέρα, παρόλο πού κάποτε ήταν διαφορετικά... Γεννήθηκα στο Μπρούκλιν το 1921.

Είμαι 97 χρόνων και αυτό αποτελεί μεγάλη έκπληξη για μένα.

Σ’ αυτή την ηλικία, σκέφτομαι φυσικά τον Θάνατο.

Δίδαξα φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο τής Καλιφόρνια για 40 χρόνια περίπου. Ως νέος φιλόσοφος ξεκίνησα εμβαθύνοντας στην Ψυχανάλυση. Έχω δημοσιεύσει βιβλία για την αυταπάτη, και βιβλία για την κινεζική φιλοσοφία. και δούλεψα και στη θεωρία της ηθικής και του νόμου, ιδιαίτερα σε σχέση με τον αλκοολισμό και τον εθισμό στα ναρκωτικά.

Έγραψα, επίσης, ένα βιβλίο για τον θάνατο. Ήταν πριν 20 χρόνια περίπου. Στο βιβλίο για τον θάνατο εκείνο πού είπα ήταν, με λίγα λόγια: ‘’δεν υπάρχει λόγος να φοβάσαι ή ν’ ανησυχείς για τον θάνατο, επειδή όταν πεθάνεις, δεν υπάρχει τίποτα. δεν πρόκειται να υποφέρεις. δεν θα ‘σαι δυστυχισμένος. Απλά... δεν πρόκειται να υπάρχεις· από ένα σημείο και μετά δεν υπάρχει τίποτα. Άρα δεν είναι λογικό να φοβάσαι τον θάνατο’’.

Νομίζω τώρα, τούτο δεν ήταν αρκετό ως διαβεβαίωση. Επειδή…

Είναι σημαντικό να καταλάβω, γιατί οι άνθρωποι φοβούνται τον θάνατο. Γιατί εγώ να ανησυχώ γι’ αυτόν; το επιχείρημά μου ήταν ότι δεν υπάρχει κανένας σοβαρός λόγος γι’ αυτό.

Όμως, υπάρχει ή δεν υπάρχει σοβαρός λόγος, ή ιδέα του να πεθάνω σύντομα με στοιχειώνει…

Περπατώ συχνά στο σπίτι και αναρωτιέμαι, μερικές φορές φωναχτά: ‘’Ποίο είναι το νόημα όλων αυτών; Πρέπει να υπάρχει κάτι πού μου διαφεύγει…’’

Λοιπόν, να ’μαι εδώ, προσπαθώντας να καταλάβω ποίο είναι το νόημα τής ύπαρξής μου. Είμαι κατά πολλούς τρόπους ένα αίνιγμα. το βρίσκω πολύ ενδιαφέρον να προσπαθήσω να καταλάβω τί συμβαίνει - και έχω δαπανήσει μεγάλο μέρος τής ζωής μου σκεπτόμενος τέτοια θέματα. Αλλά είναι δύσκολο. Πολλές φορές εγκαταλείπω την προσπάθεια…

Άν έπρεπε να πω κάτι... θα ‘λεγα ότι ή μοναξιά και ή απουσία είναι απόλυτο κομμάτι τής ζωής μου. Κι αυτό έχει να κάνει με τη γυναίκα μου. Ήμασταν πολύ δεμένοι· μαζί για 70 περίπου χρόνια.

Αυτό είναι μία άλλη διάσταση όλης αυτής της κατάστασης. Διότι εκείνη έχει φύγει εδώ και κάμποσα χρόνια. και νιώθω ότι ένα μέρος του εαυτού μου έχει χαθεί. Δουλέψαμε μαζί και ταξιδέψαμε μαζί. Ήμασταν χαρούμενοι μαζί.

Ξέρω πόσο τυχερός υπήρξα να έχω μία ευτυχισμένη ζωή.

Αλλά το μισό μου είναι έφυγε για πάντα. Η απουσία της είναι για μένα εδώ κι αρκετά χρόνια μια παρουσία. Μία απουσία πού είναι παρούσα.

Δεν ξέρω, ...αυτό το αποκαλώ κενό· είναι ένα πολύ μοναχικό συναίσθημα. Ήμουν μαζί της ακόμα και όταν πέθαινε· ήταν μία δύσκολη εμπειρία…

Θάνατος!!! Μία τρομακτική σκέψη.

Είναι κάτι πού δεν θέλω να μου συμβεί! Παρ’ όλο πού η ζωή μας σ’ αυτόν τον κόσμο είναι συχνά μία αρκετά περίπλοκη υπόθεση, θ’ ήθελα να μείνω ακόμη!

Τί σημαίνει ότι θα φύγω;

Καθώς κάθομαι τώρα στο γραφείο μου, βλέπω έξω στην αυλή τα δέντρα πού σείονται ελαφρά στο αεράκι· μα κι αν τα ‘χω δει αμέτρητες φορές.

Αλλά κατά κάποιο τρόπο βλέποντας τα δέντρα αυτή τη φορά μοιάζει μ’ υπερβατική εμπειρία. Βλέπω πόσο υπέροχα είναι και λέω στον εαυτό μου : ‘’Τά είχα εδώ όλο τον καιρό. Αλλά τα εκτίμησα πραγματικά;’’

Το γεγονός είναι ότι δεν τα ‘χα εκτιμήσει μέχρι αυτή τη στιγμή. και αυτό κατά κάποιο τρόπο κάνει ακόμη πιό δύσκολο... ν’ αποδεχτώ το γεγονός του θανάτου. Μου φέρνει δάκρυα στο μάτια.

Έχω συγγράψει βιβλία για διάφορα άλλα ζητήματα και σέ κάθε περίπτωση ένιωθα ότι είχα λύσει το πρόβλημα. Όμως τούτο πρόβλημα δεν λύνεται. δεν είναι μία υπόθεση εργασίας, όπως τόσα άλλα πράγματα. Είναι εκείνο το ποίο βρίσκεται στο επίκεντρο τής ύπαρξής μου, με το όποιο προσπάθησα να συμβιβαστώ... κι απέτυχα.

Απλώς συνεχίζω να υπάρχω... και περιμένω…

Περιμένω μέχρι να χρειαστεί να πω το Αντίο!»

†††

Εμείς τον ‘’κεκοιμημένο’’ αδελφό μας, τον δρ. Herbert Fingarette, που έζησε και σχηματοποιήθηκε σε τούτο το κοινωνικό περιβάλλον πολυσχιδούς συλλεκτικότητας, ας τον μνημονεύουμε στις προσευχές μας, αναλογιζόμενοι τον απ. Παύλο⁵ : «Οὐ θέλομεν δὲ ὑμᾶς ἀγνοεῖν, ἀδελφοί, περὶ τῶν κοιμωμένων, ἵνα μὴ λυπῆσθε καθὼς καὶ οἱ λοιποὶ οἱ μὴ ἔχοντες ἐλπίδα. Εἰ γὰρ πιστεύομεν, ὅτι Ἰησοῦς ἀπέθανε καὶ ἀνέστη, οὕτω καὶ ὁ Θεὸς τοὺς κοιμηθέντας διὰ τοῦ Ἰησοῦ ἄξει σὺν αὐτῷ».

                   Notes

1βλ. Κ.Καβάφης (1883,1899), Κεριά, από : https://www.youtube.com/watch?v=Q_9vvWVC4hg & ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΒΑΦΗΣ, ΤΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ, 1832-1932 . (2021, 15 Ιανουαρίου). ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΛΟΓΟΙ - Ταξίδια ποίχας, πεζογραφίας, μουσικής, ζω-γραφικής. https://whenpoetryspeaks.blog/2020/04/%CE%BA%CF%89%CE%BD%CF%83%CF%84%CE%B1%CE%BD%CF%84%CE%B9%CE % BD% CE% BF% CF% 83-% CE% BA% CE% B1% CE% B2% CE% B1% CF% 86% CE% B7% CF% 83 /.

2Βλ. Emily Buder, E. (2020, January 14). A 97-Year-Old philosopher ponders life and death: 'What is the point?'. The Atlantic(theatlantic.com). https://www.theatlantic.com/video/index/604840/being-97/ , also, Andrew Hasse,, A. (2018, June 19). Being 97 [Video]. Vimeo. https://vimeo.com/275760948

3βλ.Herbert Fingarette. (1996). DEATH, dadoslivres.com- Download Book Free Download. https://www.dadoslivres.com/telecharger/death-philosophical-soundings/ ,
ISBN: UOM:39015038531573.

4βλ.Sam Roberts. (2018, November 15). Herbert Fingarette, Contrarian philosopher on alcoholism, dies at 97 (Published 2018). The New York Times - Breaking News, US News, World News and Videos. https://www.nytimes.com/2018/11/15/obituaries/herbert-fingarette-dead.html .

5βλ. 1 Θεσσ.4, 13-14