On Love & Beauty in a Time of Pandemic (by VK McCarty, a Closing Address for the Institute for Studies in Eastern Christianity (ISEC) 2020 Conference: “Evil and Spiritual Combat in a time of Pandemic)

Αγαπητοί μου .

Ήταν προνόμιο να μοιραστώ μαζί με σας αυτό το συνέδριο της ISEC που διαλέγεται για το «Κακό και τον Πνευματικό Αγώνα σε μια εποχή πανδημίας». 

Σας ευχαριστώ πολύ¹.

Χάρη σε όλους σας, τους Αγίους Πατέρες και τους λοιπούς αξιότιμους ομιλητές, για την παρουσία σας - και για τις εξαιρετικές και δυναμικές παρουσιάσεις σας για το Ινστιτούτο Σπουδών του Ανατολικού Χριστιανισμού (ISEC).

Ευχαριστώ όλους τους συντονιστές και διαμεσολαβητές κάθε είδους, σε όλους όσους μας βοήθησαν τεχνολογικά - και ειδικότερα, για την έμπνευση, τη γενναιοδωρία και την καθοδήγηση του π. Sergey Trostyanskiy, Judith Scott και Dr. Conrad Fischer.

Όπως γνωρίζετε από την ακρόαση αυτών των ημερίδων, βαθιές και σύνθετες προκλήσεις ορθώνονται εμπρός μας καθημερινά σε αυτήν την πανδημική εποχή - και ως ποιμένες, κήρυκες, πατέρες και δάσκαλοι και διαμεσολαβητές στην πρώτη γραμμή της χριστιανικής διακονίας, συχνά βρίσκουμε τον εαυτό μας να διακρίνει τα ζητήματα που φέρουν σ΄ αμηχανία την κοινωνία μας απαιτώντας οδυνηρά συναρπαστική διορατικότητα.

Ωστόσο, εν μέσω αυτού του χάους και της ταλαιπωρίας, η Εκκλησία μας έχει κρατήσει πνευματικά ασφαλείς, με τη διαβεβαίωση της αγάπης και της παρουσίας του Θεού ανάμεσά μας.

Αυτό έχει αποδειχθεί με εξαιρετικό τρόπο σήμερα σε αρκετές από τις παρουσιάσεις, εξετάζοντας μέσω του ενός οπτικού πρίσματος μετά το άλλο, τις πτυχές της πανδημικής μας εμπειρίας και τις προσπάθειές μας να κατανοήσουμε και να βοηθήσουμε ο ένας τον άλλον να επουλώσει πληγές. Μας εμπνέει σίγουρα να προσφέρουμε την εν μετανοία προσευχή προς το έλεος του Θεού.

Δεν είναι η διαβεβαίωση της παρουσίας του Θεού σε αυτήν την εποχή της Πανδημίας ο οποίος έχει δημιουργήσει ένα είδος «Κιβωτού Ασφάλειας» όπου διαμένουμε όλοι μαζί μέχρι να περάσει το πρόβλημα του ιού, κάθε οικογένεια μέσα στην προστασία δια καραντίνας, και στο τρυφερό έλεος του Θεού μας που υπάρχει ανάμεσά μας, καθώς δεν πασχίζουμε, όπως εκείνα τα απομονωμένα ζευγάρια στις Αρχαίες εκείνες Εποχές, να ζήσουμε μαζί με επιμελή ειρήνη και αρμονία κατά τη διάρκεια αυτής της κρίσιμης περιόδου;

Δεδομένου ότι η βαθιά καλοσύνη του Θεού που αγαπά την ανθρωπότητα - η φιλανθρωπία του Θεού - είναι η ίδια η ομορφιά της ψυχής στην οποία ο καθένας μας εγκατοικεί, είναι φυσικό να επιδιώκουμε ο καθένας να γίνει μια λαμπρή αντανάκλαση του Φωτός του Χριστού σε εκείνους στους οποίους κληθήκαμε να διακονούμε.

Όπως διδάσκει ευφυώς ο Γρηγόριος Νύσσης, δες πώς είμαστε επιτακτικά προς τα πάνω εφελκυσμένοι από το άγκιστρο που ο Θεός έχει ενσωματώσει σε όλους μας μέσω της Ενσάρκωσης; Έτσι, η αμαρτωλή φύση μας δελεάζεται στρατηγικά για να αγωνιζόμαστε προς τη οδό φιλανθρωπίας και εξιλέωσης (Or cat, NPNF 5.494)².

Κι αλλού, «Αφήστε όλους να έχουν θάρρος!» διακηρύσσει σε μια άλλη διδασκαλία, προτρέποντας τον ακροατή και επεξηγώντας πώς μια ψίχα γεύσης της ομορφιάς του Θεού μπορεί να τραβήξει την ψυχή ακόμη και από βαθιά ριζωμένες συνήθειες (De virg. GNO VII.I.288.10).

Μεταξύ των εκπληκτικών δώρων αγάπης και ομορφιάς σε αυτήν την πανδημική εποχή ήταν η αναζωογονητική και απροσδόκητη εμπειρία μιας βελτιωμένης προσωπικής σύνδεσης στις διαπροσωπικές σχέσεις μας με τους ενορίτες κατά τη διάρκεια αυτών των ημερών εγκλεισμού (lockdown).

Οι διαδικτυακοί τρόποι που έχουμε εξωθηθεί ν' αναπτύξουμε, καθώς τους προσαρμόζουμε για να αντιμετωπίσουμε τους περιορισμούς ασφαλείας, έχουν «ακούσια» καταφέρει να μας φέρουν πιο κοντά τον ένα στον άλλο, και καθώς έχουμε περισσότερες ευκαιρίες για μια συνηθισμένη συζήτηση.

Επιπλέον, δεν είναι μυστικό ότι η πραγμάτωση του ετήσιου Συνεδρίου ISEC κάθε χρόνο προγραμματίζεται στην εποχή της τεσσαρακονθήμερης πνευματικής προετοιμασίας μας για τα Χριστούγεννα, όταν οι καρδιές μας λαχταρούν για τον ερχομό του Χριστού ως Βρέφους και το θαύμα της ενσάρκωσης που ανθίζει για άλλη μια φορά στον κόσμο γύρω μας · όταν «η Βηθλεέμ μοιάζει σαν τον παράδεισο, και ακούμε από τα άστρα τους αγγέλους να υμνούν (ΑΓΓΕΛΟΥΣ ΥΜΝΟΥΝΤΑΣ)³ - και ούτε ένα λεπτό πολύ νωρίτερα .

Μακάρι η εορτή του τρέχοντος έτους - σε αυτήν την Εποχή του Φωτός σε μια εποχή Πανδημίας - να μας βοηθήσει ο καθένας να γίνει μια λαμπρή αντανάκλαση του Φωτός του Χριστού σε εκείνους στους οποίους υπηρετούμε.

Αρκετοί εδώ σήμερα έχουν μοιραστεί μαζί μου την αναζωογονητική εμπειρία των εκπληκτικά βελτιωμένων διαπροσωπικών συνδέσεων σε αυτές τις μέρες εγκλεισμού, δηλαδή στις σχέσεις μας με τους ενορίτες.

Έτσι, ακόμα και όταν μαζευόμαστε «για να κοιτάξουμε την Ομορφιά του Κυρίου και να τον αναζητήσουμε στο Ναό του» (Ψαλ. 27: 4)⁴ στην εκκλησία, αυτές οι περίεργες - καινούργιες στιγμές στο διαδίκτυο έχουν πραγματικά βοηθήσει πολλούς από εμάς να στραφούν και να γνωρίζουν αγαπάμε τον γείτονά μας - σίγουρα ένα δώρο Χάριτος.

Ενώ μας λείπει η συμμετοχή στα Θ. Μυστήρια αυτοπροσώπως, όπου όλες οι αισθήσεις χρησιμοποιούνται συναισθητικά - δοκιμάζοντας την Ευχαριστία και το ιερό θυμίαμα των ιερών και αγίων και το κουδούνισμα του θυμιατού και να ασπαστεί τις εικόνες των αγίων – όμως, ακόμα και ακούγοντας τα προσωπικά και τις ιστορίες των αδελφών ενοριτών μου έχει αρκετά γαλβανιστεί η προσευχή μου. Μπορεί να ισχύει και για εσάς ομοίως.

Μου θυμίζει μια συγγραφέα, την Frederica Mathewes-Green, με το θράσος να μιλάει για την Θ. Λειτουργία ως «ηδονική Ομορφιά»(Voluptuous Beauty ) - η οποία βρίσκει στον τρόπο του Ορθόδοξου δρόμου «το συντριπτικό και υπέροχα τρομακτικό «ριπτίδιο»(εξαπτέρυγο) της Αγάπης του Θεού, την εκστατική χαρά να κλαίω για τις αμαρτίες μου - αυτή την υπέροχη «χαρμολύπη» για την οποία μιλά ο Ιωάννης της Κλίμακος - και η γλυκιά, δριμεία επιθυμία να φέρουμε άλλους να δουν το όμορφο πρόσωπο του Ιησού⁵.

Και έτσι, καθώς ο χρόνος μας μαζί στη Διάσκεψη τελειώνει και απόψε αποχωρούμε απ' αυτήν τη συγκέντρωση, μπορεί η επιμελής ειρήνη κατά τη διάρκεια αυτής της πανδημικής περιόδου να επανατοποθετηθεί με γνώμονα μεγαλύτερες προσπάθειες για μακροπρόθεσμη ειρήνη, γιατί το μόνο σίγουρο είναι «με αδιάκοπη πρακτική ειρήνης », όπως ο David Bentley Hart ορίζει⁶, ότι εμείς οι Χριστιανοί μπορούμε να πείσουμε τους άλλους ότι ο Χριστός φέρνει τη « πυρκαγιά μιας άπειρης Αγάπης ».

Η Ορθοδοξία, εξάλλου, μας εξοπλίζει με την κοινή γλώσσα της Αγάπης και της Ομορφιάς, ακόμα και όταν αυτά τα δύο αναμιγνύονται στα μάτια του Θεού.

Η Αγία Μακρίνα λέγεται ότι δίδαξε τον αδερφό της Γρηγόριο Νύσσης ότι: «Η θεία Ζωή» θα ενεργοποιείται πάντα από την αγάπη⁷», και πράγματι, ο καρπός της ταπεινής μας προσευχής «είναι η θεϊκή αγάπη, που είναι απλώς χάρη», λέει ο Lossky ⁸, «η χάρη που αντιστοιχεί στο βάθος της ύπαρξής μας».

Και η αγάπη μπορεί να φανεί διαθλασμένη μέσω της Ομορφιάς ως το τελικό της προορισμό, διότι: ‘’ Η τελεολογία της αγάπης στον ερωτικό της τρόπο διασχίζει πολιτισμούς, ανυψώνεται ψηλά στο υπέροχο Συμπόσιο του Πλάτωνα και βρίσκει την κλιματική του στιγμή στους ύστερους Βυζαντινούς λόγους του Αγίου Συμεών του Νέου Θεολόγου⁹".

Στην πραγματικότητα, δεν είναι η ίδια η ουσία της πνευματικότητας μας που επιδιώκουμε να δούμε και να μεταμορφωθούμε από την Ομορφιά του Θεού.

Καθώς η αγάπη είναι τόσο η κεντρική εμπειρία, όσο και ο ίδιος ο στόχος της πίστης μας, αναπνέουμε με ευγνωμοσύνη τον αέρα της Ορθοδοξίας, όπου η αγάπη δεν είναι ποτέ υποτίμηση, αλλά «Είναι ο Θεός που σπέρνει αυτήν την αγάπη», όπως μας λέει ο αγ. Ιωάννης ο Χρυσόστομος¹⁰.

Και στον ''Ακάθιστο των Ευχαριστιών'', ακούμε (7ο Κοντάκιον)¹¹: «Στο θαυμάσιο συνδυασμό ήχων είναι η κλήση Σου που ακούμε. Στην αρμονία πολλών φωνών, στην υπέροχη ομορφιά της μουσικής, στη δόξα των έργων μεγάλων συνθετών: Μας οδηγείς στο κατώφλι του επόμενου παραδείσου και στις χορωδίες των αγγέλων. Όλη η αληθινή ομορφιά έχει τη δύναμη να τραβήξει την ψυχή προς το μέρος Σου, και να τραγουδήσει με έκσταση: ΑΛΛΗΛΟΥΪΑ! " .

Σίγουρα, αυτή η πανδημική στιγμή υπήρξε αξιοσημείωτα ασυνήθιστη στην όμορφη παρουσίαση της Δημιουργίας του Θεού.

Ειδικά εδώ ανάμεσα σε πιστούς συναδέλφους, ας μην παραμελούμε να επαινέσουμε τη φυσική ομορφιά που έχει αυξηθεί και ενισχυθεί για μας τους τελευταίους μήνες μέσα στον εγκλεισμό.

Δεν ήταν υπέροχοι οι «ζαφειρένιοι ορίζοντες»; Μέρα με τη μέρα η ύπαρξη αυτού του εκπληκτικού, σπάνια μπλε ουρανού.

Πώς θα ήταν ο κόσμος αν συνεχίσαμε, συνειδητά, να μειώνουμε τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, όχι μόνο απέναντι στους εκ της πανδημίας περιορισμούς ταξιδίων, αλλά ως πράξη Πίστης και Ευγνωμοσύνης;

Θα μπορούσε αυτή η αποδέσμευση και διακοπή από το συνηθισμένο νέφος διοξειδίου του άνθρακα να γίνει μέρος μιας νέας υγιεινής αλλαγής του (κοινωνικού) παραδείγματος;

Θα χρειαζόταν δουλειά και ανανεωμένο σθένος, αλλά θα μπορούσε να σημαίνει μεγαλύτερη και μακροχρόνια ποιότητα αέρα - και θα μπορούσαμε να κρατήσουμε τους όμορφους ουρανούς της Δημιουργίας του Θεού για να τους δουν και τα εγγόνια μας.

Με τον ίδιο τρόπο που «η ψυχή φέρνει πάντα την εντύπωση αυτού που καθρεφτίζει», όπως έχει παρατηρήσει ο David Hart¹², και ακόμη και «μια ανταύγεια της θεϊκής ομορφιάς αφήνει μια άρρητη έκσταση στα βάθη του νου, σαν μια λαχτάρα για τον βαθύωκεανό ή για τον ήλιο, εμπνευσμένο από την παρατεταμένη γεύση - απλές σταγόνες και λάμψεις - της ομορφιάς τους. "

Δεν έχουμε απολαύσει συναρπαστικές «σταγόνες και λάμψεις» της Ομορφιάς και της Αγάπης στο Συνέδριο;

Θα δομηθεί κι ένας εξαίρετος τόμος Πρακτικών, για να σας βοηθήσει να επισημάνετε και να εντάξετε στα συμφραζόμενα στην ιστορία της πανδημίας μας.

Επομένως, μπορεί τα μαθήματα και οι διαλέξεις που έχουμε μοιραστεί όλη αυτή την ημέρα, και ο επιστημονικός διάλογος που έχουν εμπνεύσει ανάμεσά μας, να χρησιμεύσουν για να αυξήσουν την προσευχή μας, έτσι ώστε ό, τι έχουμε μάθει και τι έχουμε βιώσει σήμερα, να ενισχύσουν την εν Χριστω διακονία μας τις επόμενες μέρες.

Είθε να ανακουφίσει τις κουρασμένες καρδιές μας σε αυτήν την πανδημία. Καθώς έχουμε συγκεντρωθεί για διδασκαλία και μελέτη και περίσκεψη σήμερα, είθε «αυτός που έρχεται ανάμεσά μας να μας διδάξει, και με τη διδασκαλία, να μας οδηγήσει με το χέρι Του στα πράγματα που δεν μπορεί να δει η ανθρωπότητα ¹³”».

Σε αυτήν την περίοδο της φωτεινής περιόδου πρό των Χριστουγέννων , εδώ στο κατώφλι του απερινόητου δώρου της ενσάρκωσης:

Ευλογημένος ας είναι ο καθένας από εσάς που βλέπει με ταπεινότητα το δώρο της ομορφιάς του Θεού.

Ευλογημένος καθένας από εσάς που συμμετέχετε τώρα στην σύναξή μας καθώς το Συνέδριο τελειώνει.

Ευλογημένος καθένας από εσάς που προσλαμβάνετε τα σκληρά μαθήματα του σήμερα και με τη χάρη του Θεού, τα θα μετατρέπετε «σε ομιλία Πραότητας» στους γύρω σας τις επόμενες μέρες.

Είθε να ζωογονείστε σε αυτήν την πανδημική εποχή από την Ομορφιά της Δημιουργίας του Θεού που εκτυλίσσεται μπροστά σας στο χρυσό φως της προ των Χριστουγέννων περιόδου.

Είθε να παρηγορηθείτε σε αυτήν την πανδημική στιγμή από τη μεγάλη Φιλανθρωπία του Θεού, που είναι το βάλσαμο της στοργικής Του καλοσύνης, και από την αγάπη Του με τους συναδέλφους σας, και την οικογένειά σας και τους φίλους σας, και όλους αυτούς που εναποθέσατε ως αγαπητούς στην καρδιά σας.

Και είθε να ενισχυθείτε σε αυτήν την πανδημική εποχή με την παρουσία του Θεού που μένει στην καρδιά , το Πνεύμα του Κυρίου μας Ιησού Χριστού, που μας προτρέπει να είμαστε μέρος της μεγαλωσύνης Του.

Ελάτε λοιπόν, ας συγκεντρωθούμε ομοθυμαδόν και να ευχαριστήσουμε τον Κύριο για την ευλογία αυτής της ημέρας του Συνεδρίου.

References and Further Reading

1. John Chrysostom, “Encomium to Maximus,” J.P.Migne, PG 51.

2. Gregory of Nyssa, De Anima et Resurrectione, GNO III/3. Gregory of Nyssa, Oration Catechetica Magna, GNO III/4.

3. David Bentley Hart, “The Mirror of the Infinite: Gregory of Nyssa on the Vestigia Trinitatis,” in Sarah Coakley, ed. Re-Thinking Gregory of Nyssa (Malden, MA: Blackwell Publishing Ltd., 2003), pp. 111-131.

4. Vladimir Lossky, The Mystical Theology of the Eastern Church (Crestwood, NY: St Vladimir’s Seminary Press, 1976).

5. Frederica Mathewes-Green, At the Corner of East and Now (New York : Jeremy P. Tarcher/Putnam, 1999).

6. Philip Schaff. (n.d.). NICENE AND POST-NICENE FATHERS OF THE CHRISTIAN CHURCH: (NPNF),Gregory of Nyssa: Dogmatic treatises, etc. Christian Classics Ethereal Library. https://ccel.org/ccel/schaff/npnf205/npnf205.xi.ii.xxviii.html , και, https://ccel.org/ccel/schaff/npnf205/npnf205.xi.ii.xxix.html , [NPNF2-05, Chapter XXVI-ΙΙ].

7. Sergey Trostyanskiy, Love, Marriage, and Family in Eastern Orthodox Perspective, Preface (Piscataway, NJ: Gorgias Press, 2016).

NOTES

1 VK McCarty is a graduate of General Theological Seminary, where she lectures in Ascetical Theology and served as Acquisitions Librarian 2000-2015. She is a monastic associate of the Community of the Holy Spirit, and has preached at: St. Gregory the Theologian Orthodox Mission, St. Philip’s, Harlem; St. Peter’s, Chelsea; and Chapel of the Good Shepherd, New York.

Published work includes:

• “Encouragement from the Desert Mothers,” Public Orthodoxy November 2020; “Admiring the Theotokos at her Dormition,” Public Orthodoxy August 2020 (https://publicorthodoxy.org/tag/vk-mccartv/); “Wisdom from
  the Desert for Spiritual Directors,” Presence: The Int’l Journal of Spiritual Direction v.18, no.3;

• VK McCarty. (2020). "On love & beauty in a time of pandemic". Academia.edu. https://www.academia.edu/44683694/_On_Love_and_Beauty_in_a_Time_of_Pandemic_by_VK_McCarty, Closing Address for the Institute for Studies in Eastern Christianity (ISEC) 2020 Conference: “Evil and Spiritual Combat in a time of Pandemic.”

• “Keeping His O’s: The Great O Antiphons,” in Never Enough Singing: Essays in Honor of Seth Kasten (Chicago: American Theological Library Association, 2011). For the Sophia Institute:

• “Beauty for the Rest of Us: Considering St. Gregory of Nyssa’s On Virginity,” in The Concept of Beauty in Patristic and Byzantine Theology. Her book, From Their Lips: Voices of Early Christian Women, is forthcoming from Gorgias Press and ISEC.

2βλ. Philip Schaff. (n.d.). NICENE AND POST-NICENE FATHERS OF THE CHRISTIAN CHURCH: (NPNF),Gregory of Nyssa: Dogmatic treatises, etc. Christian Classics Ethereal Library. https://ccel.org/ccel/schaff/npnf205/npnf205.xi.ii.xxviii.html, https://ccel.org/ccel/schaff/npnf205/npnf205.xi.ii.xxix.html , NPNF2-05, Chapter XXVI-ΙΙ.

3 John Chrysostom, “In Natalem Christi Diem,” PG 56.385-394.

4<< μίαν ᾐτησάμην παρὰ Κυρίου, ταύτην ἐκζητήσω· τοῦ κατοικεῖν με ἐν οἴκῳ Κυρίου πάσας τὰς ἡμέρας τῆς ζωῆς μου, τοῦ θεωρεῖν με τὴν τερπνότητα Κυρίου καὶ ἐπισκέπτεσθαι τὸν ναὸν τὸν ἅγιον αὐτοῦ.>>.

5 Frederica Mathewes-Green, At the Corner o f East and Now (New York : Jeremy P. Tarcher/Putnam, 1999), pg. 155.

6 David Bentley Hart, The Beauty o f the Infinite: The Aesthetics o f Christian Truth (Grand Rapids, MI: William B. Eerdmans Publishing, 2003), pg. 443.

7 Gregory of Nyssa, An Res 6.31. (Philip Schaff. (n.d.). NICENE AND POST-NICENE FATHERS OF THE CHRISTIAN CHURCH: (NPNF),Gregory of Nyssa: Dogmatic treatises, etc. Christian Classics Ethereal Library. https://ccel.org/ccel/schaff/npnf205/npnf205.xi.ii.xxviii.html, https://ccel.org/ccel/schaff/npnf205/npnf205.xi.ii.xxix.html , NPNF2-05, Chapter XXVI-ΙΙ).

8 Vladimir Lossky, The Mystical Theology o f the Eastern Church (Crestwood, NY: St Vladimir’s Seminary Press, 1976), pg. 212.

9 Excerpted from Sergey Trostyanskiy, Theodore Dedon, Love, Marriage, and Family in Eastern Orthodox Perspective, Preface (Piscataway, NJ: Gorgias Press, 2016) pg., xiii.

10 John Chrysostom, “Encomium to Maximus,” 3 J.P. Migne, PG 51,230.

11 Kontakion 7, Akathist of Thanksgiving (by METROPOLITAN Tryphon (Boris Petrovich Turkestanov, 1861-1934). (1929).The Akathist hymn: "Glory to god for all things". Available at:  https://saintjonah.org/services/thanksgiving.htm , https://orthochristian.com/50045.html ,
(Full Text: https://saintignatiuschurch.org/wp-content/uploads/akathistThanks.doccontent/uploads/akathistThanks.doc , Youtube: https://www.youtube.com/watch?v=kILX7U9McSk ) , also 1 Thes. 5: 16-18.

12 David Bentley Hart, “The Mirror of the Infinite: Gregory of Nyssa on the Vestigia Trinitatis in Sarah Coakley, ed. Re-Thinking Gregory o f Nyssa (Malden, MA: Blackwell Publishing Ltd., 2003), pg. 120.

13 Chrysostom, “In Natali Christi Diem.”, PG 56.385-394(also, Maria Dahlin. (2012). Chrysostom's Christmas sermons, translated and examined. Internet Archive. https://archive.org/details/ChrysostomsChristmasSermonsTranslatedAndExamined- A translation of 5 of Chrysostom's sermons on Christmas (In Christi Natalem Diem, In Christi Natalem, In Natalem Christi Diem, In Natale Domini Nostri Jesu Christi, In Natale Domini et in Sanctam Mariam Genitricem: ‘’ The only-begotten before the ages, the inexpressible, the twofold, the one without a body, he assumed my perishable and visible body. Why? So that, being seen, he might teach, and teaching those who do not see, that he might lead them by the hand. ‘’): ’’ Ο μόνος-γεννημένος πριν από τις αιώνες, ο ανεξάντλητος, ως ο Θεός και Άνθρωπος, αυτός ο χωρίς σώμα, ανέλαβε το φθαρτό και ορατό σώμα μου. Γιατί; Για να δει, μπορεί να διδάξει και να διδάξει εκείνους που δεν βλέπουν, ότι μπορεί να τους οδηγήσει με το χέρι‘’.