Η αμερικανική ‘’ετεροθαλής αδελφή’’ του Τολστόι: Ορθόδοξη γυναικεία λογοτεχνία στην Αμερική.

By Katherine Kelaidis(The Wheel 19/ I, Fall 2019, σσ.71-4, www.wheeljournal.com)

Τίποτα δεν καταδικάζει τη λογοτεχνία σε παρακμή όπως η ανειλικρίνεια.

Επομένως, δεν προκαλεί έκπληξη το ότι είναι πάνω από όλα η ικανότητα να μιλά ειλικρινά κανείς και να διακρίνει μεταξύ της ποιοτικής γραφής και της συντριπτικής πλειονότητας αυτού που παράγεται από τις σύγχρονες Ορθόδοξες Χριστιανές γυναίκες στην Αμερική.

Ίσως να πείτε ότι αυτό που θέλω να εξετάσω εδώ είναι το είδος του θάρρους που χρειάζεται για να πούμε την αλήθεια. Ποιος το έχει και ποιος του λείπει. Φυσικά έτσι είναι, διότι θέλω να καταλάβω τι μπορούμε να μάθουμε για τους τρόπους με τους οποίους οι Ορθόδοξες Χριστιανές γυναίκες αντιμετωπίζουν την τρέχουσα στιγμή κατανοώντας καλύτερα τη μυθοπλασία που παράγουν και τους τρόπους με τους οποίους αυτές οι συναντήσεις τους διαφέρουν όταν διαμεσολαβούνται από διαφορές στο υπόβαθρο και την περίσταση.

Όμως, στο τέλος, όπως θα δείτε, όλα καταλήγουν στο «θάρρος»- και τη συγκλονιστική έλλειψη αυτού στις αξιολογήσεις μας.

Η πεζογραφία είναι ίσως η φυσική καλλιτεχνική έκφραση της Ορθόδοξης παράδοσης. Τουλάχιστον, είναι το πιο καλά αναπτυγμένο είδος.

Είναι ό,τι η «ζωγραφική» μέσα στην Ρωμαιοκαθολική παράδοση και η «μουσική» μέσα στους Προτεστάντες. Και όπως οι καθολικοί πίνακες και η προτεσταντική μουσική, η ορθόδοξη χριστιανική μυθοπλασία ξεχωρίζει από μια «βάναυση πνευματική τιμιότητα». Από τη στιγμή που τσαλάκωσα το πρώτο εξώφυλλο μυθιστορήματος στα δεκατρία μου, η Άννα Καρένινα με κράτησε με τέτοιο τρόπο ώστε παρακάλεσα τη μητέρα μου να κάνω μαθήματα ρωσικών. Μαθήματα που έλαβα και με ώθησαν, καθώς περιδιάβαινα τον «λαβύρινθο» της πλούσιας λογοτεχνικής παράδοσης της Ρωσίας.

Αυτό που με γοητεύει στην Άννα Καρένινα, και στα μυθιστορήματα και τα διηγήματα στα οποία με οδήγησε αυτή και η ρωσική γλώσσα, είναι το περίπλοκο - και ως εκ τούτου αληθινό - ηθικό τοπίο που παρουσίασαν. Αυτή η λεπτή και απρόσκοπτη άποψη του κόσμου είναι το κοινό νήμα που συνδέει αυτό που θα αποκαλούσα «ορθόδοξη» πεζογραφία.

Το πιο άνετο κομμάτι αυτής της Ρωσικής Παράδοσης είναι και το πιο γνωστό στον ευρύτερο κόσμο, με τον Λέο Τολστόι και τον Φιόντορ Ντοστογιέφσκι να είναι πρώτοι ανάμεσά τους. Υπάρχουν όμως και οι Έλληνες μυθιστοριογράφοι όπως ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης και οι Σέρβοι όπως ο Μπορίσαβ Στάνκοβιτς (Borisav Stanković, 1876 - 1927 ).

Ο κόσμος που περιγράφουν αυτοί οι άνθρωποι είναι επίσης ένας βαθιά Ορθόδοξος κόσμος. Ένας ηθικά χαοτικός κόσμος στον οποίο ωστόσο έχουμε την ευθύνη να ενεργούμε ηθικά, ένα έργο που συχνά δεν μπορούμε να επιτύχουμε.

Είναι μια συμπονετική, και θεραπευτική άποψη της ανθρώπινης κατάστασης, που φαίνεται - τουλάχιστον για μένα - να απορρέει από την επιμονή της Ορθοδοξίας στην αντίληψη ότι η αμαρτία είναι μια ασθένεια περισσότερο παρά ένα έγκλημα και ότι ο κόσμος είναι περισσότερο νοσοκομείο από ένα «δικαστήριο».

Αυτή η κοσμοθεωρία έρχεται σε πλήρη αντίθεση με το πιο ταπεινωτικό και τιμωρητικό μοντέλο που προτιμάται παραδοσιακά από τον Δυτικό Χριστιανισμό και είναι ίσως ο λόγος που η Ορθόδοξη λογοτεχνία υπήρξε παραδοσιακά η πιο ανθρώπινη από οποιαδήποτε άλλη λογοτεχνία, η πιο συμπονετική, και θεραπευτική ακόμη και στους κακούς ήρωές της. Αρκετά ενδιαφέρον θέμα είναι συχνά οι γυναικείοι χαρακτήρες σε αυτά τα μυθιστορήματα που παρουσιάζουν την εικόνα ότι θέλουν μια πιο περίπλοκη και ουσιαστική ανάγνωση.

Η Άννα Καρένινα (ρωσικά: Анна Каренина) είναι προφανής χαρακτήρας. Υπάρχουν όμως και άλλες υπέροχες ηρωίδες. Υπάρχει, για παράδειγμα, η Χαδούλα, η «καταπιεσμένη» δολοφόνος στη Φόνισσα του Παπαδιαμάντη και η Softka στο αριστούργημα του Stankovic «Impure Blood»(το «Κακό Αίμα» του Borisav Stankovic είναι το πρώτο αληθινό σύγχρονο ψυχολογικό μυθιστόρημα γραμμένο στα Σέρβικα). Αυτές οι γυναίκες δεν είναι εύκολα αναγνωρίσιμα αρχέτυπα, και απέχουν πολύ από τους αφελείς ανταγωνιστικούς χααρκτήρες-ήρωες των Μελό ταινιών στις οποίες προβάλλουν τις άκοπες κι αργόσχολες κρίσεις της ηθικής¹ του Κυριακού Κατηχητικού (Sunday school).

 Είναι «σχεδιασμένοι στο χαρτί» με ευαισθησία και προκαλούν τη συμπόνια μας ακόμη και οι πιο «κακοήθεις». Είναι αληθινά ανθρώπινα όντα, των οποίων οι ζωές - όπως όλες οι ζωές όλων μας - αψηφούν τις εύκολες κρίσεις των ηθικιστικών κατηγοριοποιήσεων.

Και όμως αυτή η λαμπερή δόξα, η απόδειξη της Ορθόδοξης πίστης και η βαθιά συμπόνια που θα μπορούσε να καλλιεργήσει εσωτερικά ακόμη και τους πιο πιστούς, απουσιάζει εντελώς από τα πρώτα βιβλία που συνάντησα να έχουν γράψει οι Ορθόδοξες γυναίκες στην Αγγλική.

Για να είμαι δίκαιη, το μεγαλύτερο μέρος αυτού του έργου δεν ήταν μυθοπλασία αλλά ένα είδος εξομολογητικού στυλ κι απομνημονευμάτων που θα μπορούσα να το βρω απωθητικό ανεξάρτητα από το ουσιαστικό του περιεχόμενο. Οι συλλογές των απομνημονευμάτων της Frederica Matthews-Green και της Angela Doll Carson το «Σχεδόν Ορθόδοξες: Το να είσαι μια σύγχρονη γυναίκα μέσα σε μια αρχαία Παράδοση» με άφησαν να νιώθω ένα κενό.

Αυτές δεν ήταν πνευματικές αντανακλάσεις σύνθετων πλασμάτων που ζουν σε έναν σύνθετο κόσμο. Αυτές ήταν οι εύκολες «αναγεννημένες» αφηγήσεις τηλε-ευαγγελιστών Προτεσταντών και των «πρωινών γευμάτων-προσευχών ποδοσφαίρου» μαζί με θυμίαμα και εικονίσματα που συναρμόστηκαν με ωραίο τρόπο (τα ‘’πρωινά γεύματα προσευχής’’ γίνονται σε όλη τη χώρα σε συνδυασμό με την Εθνική Ημέρα της Προσευχής).

Τίποτα σε αυτά που έγραψαν αυτές οι γυναίκες δεν «με συγκλόνισε».

Εντυπωσιακά απογοητευμένη, πήγα να αναζητήσω ένα ή δύο αληθινά μυθιστορήματα. Αυτό είναι, τελικά, η διαλάμπουσα ιστορικά παράδοσή μας ; Σίγουρα πρέπει να υπάρχει κάτι καλύτερο, αλλά γραμμένο στη χώρα μου και στη δική μου γλώσσα. Μια χούφτα ελληνίδων γυναικών, όπως η Μαρία Βαρδουλάκη ("Gold in the Streets", 1945 ) και η Θεανώ Παπάζογλου-Μάργαρη(«Chronicle of Halsted Street»(Αθήνα: Φέξη 1962), για το οποίο κέρδισε ένα βραβείο από το ελληνικό κράτος), έγραψαν όμορφες πεζογραφικές μυθοπλασίες στα μέσα του εικοστού αιώνα.

Αυτές οι γυναίκες προσφέρουν και οι δύο απεικονίσεις της ελληνοαμερικανικής εμπειρίας, όπως την γνώριζαν οι παππούδες μου, ζωγραφίζοντας σύνθετα και θαρραλέα πορτρέτα ελληνοαμερικανίδων γυναικών.

Λένε την αλήθεια - μια αλήθεια που, όπως κι η πραγματικότητα, μερικές φορές παρουσιάζει την Ορθόδοξη Εκκλησία των ΗΠΑ ως εχθρική παρουσία στη ζωή των χαρακτήρων τους.

Αυτή η άρνηση να κολακεύσει η μυθοπλασία είναι σίγουρα αυτό που δίνει στο έργο τους τη δύναμή του, αλλά και το καθιστά επικίνδυνο.

Αρκετά επικίνδυνο υποθέτω διότι δεν έχουν πραγματικούς σύγχρονους διαδόχους. Ίσως στη δική μου γενιά, οι ελληνοαμερικανίδες γυναίκες τόσο τολμηρές στην σκέψη όσο η Μαρία Βαρδουλάκη και Θεανώ Παπάζογλου-Μάργαρη απλά έφυγαν έξω από την Ορθόδοξη Εκκλησία.

Θεανώ Παπάζογλου-Μάργαρη

Απ΄ την άλλη, στη μέση του δρόμου αυτής της ερευνητικής αναζήτησης , πέρασαν εμπρός μου μερικά μυθιστορήματα γραμμένα από Αμερικανίδες γυναίκες γυναίκες που είχαν προσηλυτιστεί στην Ορθόδοξη Εκκλησία.

Πρώτα ήταν μια αυτοέκδοση της Summer Kinard, το «The Stone Pillow». Πρόκειται για ένα "εξαγνισμένο" ρομαντικό μυθιστόρημα και έτσι ακριβώς- υποθέτω - κάτι που μάλλον σε κάθε περίπτωση δεν θα είχα απολαύσει ανεξάρτητα από την πηγή, αλλά και πάλι αυτό ήταν κάτι θετικά ανιαρό. 

Στο «The Stone Pillow», η Ariadne, μια επιτυχημένη Βυζαντινολόγος που φαινομενικά έχει ανάγκη να βρει τον ‘’σωστό άντρα’’, καθορίζεται με επιμονή από την παρθενιά της.

Το οποίο είναι στην καλύτερη περίπτωση αναγωγικό και αποστειρωτικό², ειλικρινά και - το λέω αυτό έχοντας περάσει αρκετό χρόνο μεταξύ ακαδημαϊκών - ελαφρώς απίστευτο.

Georgia Briggs

Διαγράφει επίσης από το μυθιστόρημα οποιοδήποτε ίχνος αυτής της ωμής και παθιασμένης σωματικότητας που είναι μέρος της ζωής σε αυτόν τον κόσμο.

Σύντομα βρήκα ότι το «The Stone Pillow» δεν ήταν μόνο στο είδος του. Δύο άλλα βιβλία τέθηκαν στην κατοχή μου την ίδια στιγμή (2017), το «Icon: A Novel» της Georgia Briggs (κυρίως στην αγορά ως λογοτεχνία για νέους ενήλικες) και το «Lights on the Mountain: A Novel» της Cheryl Anne Tuggle («ένα ταξίδι αυτοανακάλυψης μέσω της προγονικής αμαρτίας, της απροσδόκητης αγάπης, της απώλειας, της αγιότητας, της συμπόνιας, της συγχώρεσης και της λύτρωσης").

Summer Kinard

Το γιατί και οι δύο γυναίκες (ή οι εκδότες τους) ένιωσαν την ανάγκη να ανακοινώσουν ρητά ότι τα μυθιστορήματά τους ήταν στην πραγματικότητα ‘’μυθιστορήματα’’, είναι ένα ερώτημα για το οποίο δεν θα αρχίσω καν να δημιουργώ υποθέσεις. 

Αυτό που θα εξετάσω, ωστόσο, είναι γιατί και τα δύο ήταν τόσο άσχημα.

Όπως η Kinard, έτσι και η Briggs και η Tuggle μοιάζουν υπερβολικά να επαναλαμβάνουν «τους κανόνες / νόρμες» σε όλους μας, αντί να μας δείχνουν πώς «μπερδεύονται και κηλιδώνονται» αυτοί οι κανόνες μέσα σε αυτόν τον κόσμο: Τα εικονίσματα δεν είναι μόνο ιερά, αλλά και μαγικά αντικείμενα, και δεν βέβαια ξεχνάμε, ‘’Η ρομαντική αγάπη πρέπει να είναι αγνή και απλοϊκή’’!

Cheryl Anne Tuggle

Απλά προσευχηθείτε λίγο πιο δυνατά!

Ο όρος "μελό συγκινητικό / συναρπαστικό" είναι μια έννοια που φαίνεται να ταιριάζει σε όλα αυτά τα μυθιστορήματα. Πιθανότατα να μας πει κάτι: το συγκινητικό / συναρπαστικό είναι ένα επίθετο για ευχετήριες κάρτες και όχι για αληθινή λογοτεχνία. 

Το "συγκινητικό / συναρπαστικό" περιγράφει έναν (Kitsch) πίνακα του Thomas Kinkade (1958 - 2012), κι όχι του Caravaggio.

Αυτό που έχει χαρακτηρίσει την ορθόδοξη λογοτεχνία ως μεγάλη είναι ότι έχει αποφασίσει ότι δεν θα γίνει κάτι «συγκινητικά μελό».

Δεν ξέρω αν οποιοσδήποτε άλλος μπορεί να είναι σαν τον Τολστόι - ούτε ελπίζω ότι πολλοί θα μπορούσαν να προσεγγίσουν τη μεγαλοφυΐα του - αλλά ελάχιστα απαιτώ από τη μυθοπλασία μου κάποια λεπτότητα, για να την ανεβάσω πάνω από το επίπεδο ενός κειμένου παιδιού Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης.

Κανένα από αυτά τα αμερικανικά ορθόδοξα μυθιστορήματα δεν ανταποκρίθηκε ακόμη και στο πιο βασικό πρότυπο. Πού πήγαν οι σύνθετες γυναίκες. Ποίος μας πήρε τη βαθιά ευσπλαχνία τόσο για τους αγίους όσο και τους αμαρτωλούς.
Εξαφανίστηκε ένας αφηγηματικός κόσμος που μοιάζει με τον δικό μας σε σχέση με το ηθικό τοπίο.

Αφήνοντας στην άκρη τους τεράστιους θησαυρούς που βρέθηκαν στη βιβλιογραφία των παραδοσιακών Ορθόδοξων πολιτισμών, αυτές οι σύγχρονες Ορθόδοξες γυναίκες συγγραφείς δεν έχουν πάρει τίποτα από τα καλύτερα εξ όσων έγραψαν άλλες αμερικανίδες γυναίκες, που ανατράφηκαν μέσα στους κόλπους των τοπικών Ρωμαιοκαθολικών ή Προτεσταντικών κοινοτήτων.

Πού είναι η ειρωνεία του O' Connor; Η μυστικιστική ματιά του Ντίκινσον; Οι περίεργες κι εξεταστικές παρατηρήσεις του Dillard; Η «ανθρωπινότητα» του αμερικανικού επικού οράματος του Ρόμπινσον;

Αν και είναι δίκαιο να μην είμαστε αυστηροί προς αυτές τις σύγχρονες Ορθόδοξες γυναίκες ως πρώιμους συγγραφείς για το υψηλό επίπεδο του καλλιτεχνικού επιτεύγματος που πραγματώθηκε από τις άλλες γυναίκες που αναφέρονται παραπάνω, δεν μπορώ να τους συγχωρήσω το επίπεδο κι ανούσιο ηθικό όραμα που επιβάλλουν στον αφηγηματικό τους κόσμο και στους χαρακτήρες- ήρωες που τηρούν και συμμορφώνονται με αυτό.

Και έπρεπε να αναρωτηθώ: γιατί η εμπειρία της Ορθόδοξης ζωής δεν εμπνέει μια πιο περίπλοκη κοσμοθεωρία στις γυναίκες που την συναντούν;

Υποψιάζομαι ότι ξέρω το γιατί. Επειδή η επίπεδα ανούσια ηθικοποίηση αυτών των βιβλίων είναι αυτό το οποίο έχει γίνει η Ορθοδοξία στην Αμερική στο πρώτο μέρος του 21ου αιώνα.

Υπάρχουν πολλά για τα οποία αξίζει να πενθήσουμε που έχουν χαθεί, καθώς επιτρέψαμε στους εαυτούς μας να παρασυρθούμε απότομα στους ταραχώδεις ανέμους των πολιτιστικών πολέμων.

Η εξηλιθίωση του ορθόδοξου λόγου προς μια φτηνή διχοτομία «καλού εναντίον κακού», που ταιριάζει καλύτερα στις καλωδιακές ειδήσεις παρά στον πραγματικό θεολογικό λόγο, δεν αποτελεί μικρό μέρος του προβλήματος.

Είναι μια κοσμοθεωρία που, αν και μοντέρνα, σίγουρα δεν συμβαδίζει με την παράδοσή μας³. Ούτε προσφέρει πολλά στον τρόπο καλλιέργειας μιας ευσπλαχνικής συμπόνιας. Στην πραγματικότητα, είναι ένα παράδειγμα που συχνά δημιουργεί το αντίθετο.

Γιατί ένας απλοϊκός Θεός μοιράζεται πολλά κοινά με έναν σκληρό θεό, όπως και οι απλοϊκοί πιστοί του. Και με έναν τόσο απλοϊκό θεό, γιατί να ενοχλείτε την σκέψη σας ώστε να γράφετε ιστορίες για έναν περίπλοκο κόσμο γεμάτο με πολύπλοκα άτομα;

Όμως ένας τέτοιος απλοϊκός Θεός κάνει ιδιαίτερα σκληρές γυναίκες. Και είναι ένα είδος σκληρότητας (και ένα μοναδικά θηλυκό αυτό) το να βυθίσεις τον κόσμο μέσα σε σιρόπι γλυκόζης, έτσι ώστε να μην χρειάζεται ποτέ να παλεύεις με τις πολυπλοκότητες της ζωής που δεν ταιριάζουν και δεν χωράνε σε ωραία ‘‘έτοιμα’’ κουτιά.

Σε μεγάλο βαθμό, αυτό συμβαίνει επειδή ΄΄ ένας σακχαρένιοςς κόσμος με απλοϊκό διπολισμός ανάμεσα σωστό και λάθος΄΄ καθιστά πολύ εύκολο να είσαι σκληρός με αυτούς που αποφασίζεις ότι είναι στην μεριά με το λάθος.

Απ’ την άλλη. Υπάρχουν τόσο λίγοι δημόσιοι χώροι για να καταλάβουν οι Ορθόδοξες Χριστιανές γυναίκες.

Οι γυναίκες, που αποκλείονται συστηματικά από τις τάξεις του κλήρου, παραμένουν θλιβερά υποεκπροσωπούμενες στον δημόσιο λόγο μεταξύ των διανοούμενων, των θεολόγων , των στοχαστών και των συγγραφέων μας. Επιπλέον, οι γυναίκες που επιθυμούν να πλαισιώσουν οποιονδήποτε δημόσιο χώρο στον Ορθόδοξο κόσμο - σε αυτόν τον καινό, υπερ-ηθικοποιημένο Ορθόδοξο κόσμο - το πράττουν με ανάληψη προσωπικού κίνδυνου.

Οι γυναίκες με «πνεύμα» δεν τα πάνε καλά μέσα στον κόσμο των Ορθόδοξων. Ενίοτε το πράττουν, συχνά με λίγη θεσμική υποστήριξη, εκτός εάν (πάντοτε εκτός εάν) είναι πρόθυμες να ρυμουλκήσουν την επίσημη ατζέντα ‘’Ορθόδοξης πολιτικής’’.

Οι γυναίκες δεν θα λάβετε θετική κριτική στα ‘’θεσμικά fora’’, εκτός κι άν γράφετε χωρίς την ηθική πολυσημία που επισημαίνει τις γκρίζες περιοχές ενός χαρακτήρα στην αφήγηση, εκείνη δηλαδή που έκανε το Τολστόι σπουδαίο (ή τον Dickenson ή τον O'Connor, για αυτό το θέμα).

Τέτοια ασάφεια και πολυσημία δεν επιτρέπεται πλέον ανάμεσά μας. Ενώ οι γυναίκες συχνά πέφτουν θύματα αυτής της ‘’ηθικιστικής’’ σοβαρότητας, συμμετέχουν επίσης στην εφαρμογή της. Δεν υπάρχει θάρρος σε αυτά τα μυθιστορήματα, τα οποία διεξήλθα ως αναγνώστρια, και έτσι δεν υπάρχει και ‘’αλήθεια΄΄.

Το ίδιο ακριβώς στοιχείο δηλαδή που έχει τοποθετήσει τους Αδελφούς Καραμάζοφ και την Άννα Καρένινα στα κορυφαία μυθιστορήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας: μια ωμή, απτόητη ειλικρίνεια για τον κόσμο, τους ανθρώπους και συνεπώς τον Θεό, μια ειλικρίνεια περίπλοκη, άτσαλη, η οποία εν τέλει παρουσιάζει την άγνωστη πλευρά του Παραδείσου. Αυτό το στοιχείο λείπει σαφώς απ’ τους λογοτέχνες που έχουν στενότερες σχέσεις με την επίσημη Εκκλησία.

Κι αναρωτιέμαι γιατί δεν υπάρχει τωρινός Ντοστογιέφσκι. Γιατί η λογοτεχνία που παράγεται εντός των κανονικών ορίων της Εκκλησίας παραμένει τόσο ποιοτικά κατώτερη σε σύγκριση με αυτήν που παράγεται στο περιθώριο; Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι στο διάβα της ιστορίας, η Ορθόδοξη Εκκλησία παρήγε ποιοτική λογοτεχνία.

Η μοναδική απάντηση που μπορώ να δώσω αυτή τη στιγμή είναι η αλλαγή που υπάρχει στον πυρήνα της Ορθόδοξης Εκκλησίας που όλο και περισσότερο αντικατοπτρίζει, με τον χειρότερο τρόπο, τον πολιτισμικά άγονο κόσμο του Ευαγγελικού Αμερικάνικου Προτεσταντισμού και την κοσμοθεωρία του, η οποία σε αντίθεση με την ιστορική Ορθοδοξία, δεν αποδέχεται οποιαδήποτε αμφισημία ή λογοτεχνική μεταφορά.

Αυτού του είδους η αυστηρότητα και η ακριβολογία αποτελεί θανάσιμη απειλή για την λογοτεχνία⁴.

Αυτό λοιπόν το άρθρο είναι μια έκκληση προς τις γενναίες Ορθόδοξες Χριστιανές, να γράψουν μυθοπλασία ως Ορθόδοξες Χριστιανές γυναίκες «αδέσμευτες» από τον επιπεδοποιημένο ηθικισμό,την μονολιθική αξιολόγηση και κρίση που εισέβαλε στον πολιτισμό και τη ζωή μας.

Γνωρίζω, επειδή όλος ο κόσμος το έχει δει, ότι η Παράδοσή μας μπορεί να συγγρά την πιο όμορφη μυθοπλασία. Αλλά μόνο όταν συναντάμε κι ανανταποκρινόμαστε στους καλύτερους τομείς της φύσης μας και όχι στις χειρότερες ροπές ή κλίσεις μας.

Further Readings

1. Anagnostou, Yiorgos. Contours of White Ethnicity: Popular Ethnography and the Making of Usable Pasts in Greek America. Athens, Ohio: Ohio University Press, 2009.

   ———. “Anthropology and Literature: Crossing Boundaries in a Greek-American Novel.Fantasy or Ethnography? Irony and Collusion in Subaltern Representation. Sabra

   Webber and Margaret R. Lynd, eds. Papers in Comparative Studies 8 (1993-94), σσ.

   195-220.

2. Dallas-Damis, Athena G. “The Greek Heritage and its Impact on the Greek American Writer.”In The Greek American Community in Transition, Harry J. Psomiadis and Alice Scourby,eds. New York: Pella, 1982: p. 217-229.

3. Friar, Kimon. “The Hour of the Bell by Harry Mark Petrakis.” World Literature Today 51:2 (Spring, 1977), p. 282.

4. Gemelos, Michele. “Greek American Autobiography.” In The Greenwood Encyclopedia of Multiethnic Literature Vol. 2 (D-H), Emmanuel S. Nelson, ed. Westport, Connecticut:Greenwood Press, 2005a, σσ. 870-873.

   ———. “Greek American Fiction.” In The Greenwood Encyclopedia of Multiethnic LiteratureVol. 2 (D-H), Emmanuel S. Nelson, ed. Westport, Connecticut: Greenwood Press, 2005b,σσ. 873-877.

5. Kalogeras, Yiorgos. “The ‘Other Space’ of Greek America.” American Literary History 10:4 (Winter, 1998) σσ. 707-724.

6. ———. “Greek American Literature.” In New Immigrant Literatures in the United States: A Sourcebook to Our Multicultural Literary Heritage, Alpana Sharma Knippling, ed. Westport, Connecticut: Greenwood Press, 1996, σσ. 253-263.

7. Katsan, Gerasimus. Greek America: Literary Representations and Immigrant Narratives in Papazoglou-Maragaris and Petrakis. The Journal of Modern Hellenism, [S.l.], v. 31, p. 101-119, dec. 2015. ISSN 0743-7749. Available at: <https://journals.sfu.ca/jmh/index.php/jmh/article/view/24>. Date accessed: 19 Apr. 2021

8. ———. “Suspended Souls, Ensnaring Discourses: Theano Papazoglou-Margaris’ Immigration Stories.” Journal of Modern Greek Studies 8:1 (1990) σσ. 85-96.

9. ———. “Disintegration and Integration: The Greek-American Ethos in Harry Mark Petrakis’ Fiction.” MELUS 13:3/4 Varieties of Ethnic Criticism (Autumn-Winter 1986), σσ. 27-36.

10. Karampetsos, E.D. Review of Tales of the Heart: Dreams and Memories of a Lifetime by Harry

11. Mark Petrakis. Journal of Modern Greek Studies 19:1 (May 2001), σσ. 182-184.

12. Karanikas, Alexander. Hellenes and Hellions: Modern Greek Characters in American Literature.Urbana, Illinois: University of Illinois Press, 1981.

13. ———. “Harry Mark Petrakis: A Study in Greek Ethnicity.” MELUS 5:1 Critical Approaches toEthnic Literature (Spring, 1978), σσ. 14-30.

14. Keller, Katherine Zepantis. “Gender, Myth, and Memory, Ethnic Continuity in Greek-AmericanNarrative.” MELUS 20:3 History and Memory (Autumn, 1995), σσ. 47-65.

15. Laliotou, Ioanna. Transatlantic Subjects: Acts of Migration and Cultures of Transnationalism between Greece and America. Chicago: University of Chicago Press, 2004.

16. Moskos, Charles C. Greek Americans: Struggle and Success. Englewood, N.J.: Prentice Hall,1980.

17. Papanikolas, Helen. An Amulet of Greek Earth: Generations of Immigrant Folk Culture. Athens,Ohio: Swallow Press, 2002.

18. Papazoglou-Margaris, Theano. Θεανώ Παπάζογλου-Μάργαρη. Δυο Κόσµοι [Two Worlds]. New York: Pella, 1993.

19. ———. Χρονικό του Χώλστεντ Στρητ: Ελληνοαµερικάνικα Διηγήµατα [Chronicle of Halsted Street: Greek American Stories]. Αθήνα: Φέξη, 1962.

20. Petrakis, Harry Mark. Collected Stories. Chicago: Lake View Press, 1986.

    ———. Days of Vengeance. New York: Doubleday, 1983.

    ———. In the Land of Morning. New York: David McKay, 1973.

    ———. A Dream of Kings. New York: David McKay, 1966.

21. Rodgers, Bernard F. “The Song of the Thrush: An Interview with Harry Mark Petrakis.” Chicago Review 28:3 (Winter, 1977), σσ. 97-119.

22. Scourby, Alice. The Greek Americans. Boston: Twayne Publishers, 1984.

23. Stephanidou, Anastasia. “Greek American Poetry.” In The Greenwood Encyclopedia of

24. Multiethnic Literature Vol. 2 (D-H), Emmanuel S. Nelson, ed. Westport, Connecticut:

25. Greenwood Press, 2005, σσ. 877-880.

26. Weinberg, Daniel E. “Viewing the Immigrant Experience in America Through Fiction and Autobiography: With a Select Bibliography.” The History Teacher 9:3 (May, 1976), σσ. 409-432.

27. White, Paul. “Geography, Literature and Migration” in Russell King, John Connell, and Paul White, eds., Writing Across Worlds: Literature and Migration. New York: Routledge, 1995, σσ. 1-19.

28. Yiannaris, Yiorgos. Γιώργος Γιάνναρης. Οι Ελληνες Μετανάστες και το Ελληνο- αµερικάνικο Μυθιστόρηµα [The Greek Immigrants and the Greek-American Novel]. Αθήνα: Φιλιππότη, 1985.

29. Zarker, Kj. “A MELUS Interview: Harry Mark Petrakis.” MELUS 17:3 Varieties of Ethnic Criticism (Fall, 1991-1992), σσ. 95-107.

Notes

1 Πρβλ.Zigon, J.(Ed.).(2011). Multiple Moralities and Religions in Post-Soviet Russia. Berghahn Books. Retrieved April 18, 2021, from http://www.jstor.org/stable/j.ctt9qd3b4

2Πρβλ.Για παράδειγμα, ο Sergii Bulgakov έγραψε (προκειμένου να επικρίνει την «διαμαρτυρόμενη ορθολογική θεολογία»(“protestant rationalizing theology,”), παρεμπιπτόντως):«Μειώνοντας την ουσία της θρησκείας στην ηθική […] αγνοείται η σωστή φύση της θρησκείας.[…] Η ηθική […] δεν μπορεί να έχει μια άνευ όρων θρησκευτική έννοια. Είναι η Παλαιά Διαθήκη, μια περίοδος υποταγής στο νόμο που ξεπερνά (αν και δεν ακυρώνεται) από τη Νέα Διαθήκη, από το βασίλειο της χάρης »(Unfading Light , trans. Thomas Allan Smith, σελ. 47-48). 

3Πρβλ.Ένας από τους μαθητές του Sergii Bulgakov , ο Paul Evdokimov, έγραψε ένα «Ορθόδοξο Όραμα της Ηθικής Θεολογίας»(δημοσιεύθηκε μόνο στα Γαλλικά το 2009): «Ο άνθρωπος δεν είναι μόνο ένα ον που αναζητά τη σωτηρία του, αλλά είναι επίσης δημιουργός. Πρέπει να ξεπεράσουμε οποιαδήποτε κανονιστική ηθική των κανόνων συμπεριφοράς, την ηθική των υποχρεώσεων, τους νόμους και τις απαγορεύσεις, πρέπει να ξεπεράσουμε τον ηθικό. Δεν υπάρχει τίποτα πιο βαρετό, πιο αποθαρρυντικό από τις τρεις κατηγορίες των κλασικών συστημάτων ηθικής θεολογίας: τα καθήκοντα απέναντι στον Θεό, στον εαυτό, στον διπλανό του και στην κοινωνία. Πώς είναι δυνατόν να εφαρμοστεί η κατηγορία καθήκοντος ή υποχρέωσης στη ζωή του Θεού; […] Ο άνθρωπος δεν είναι ένα μουσείο αρετών, αλλά ένας ναός της ζωντανής παρουσίας του Θεού. Υπό αυτήν την έννοια, η ηθική περιέχει όχι μόνο αξιολογία, αποδοχή και διάκριση, αλλά και οντολογία, μεταμόρφωση του ανθρώπου από τα δώρα του Αγίου Πνεύματος που τον μετατρέπει σε πηγή δημιουργικών ενεργειών και του μεταδίδει ένα προφητικό στοιχείο. […] Πρέπει να αποκλείσουμε οποιαδήποτε στατική στάση που περιορίζεται σε μια απλή μύηση ή απομίμηση του παρελθόντος, προκειμένου να ανοίξει για μια νεο-πατερική προοπτική που ισχύει για τον δημιουργικό πνευματικό δυναμισμό των Πατέρων."’(Une vision orthodoxe de la théologie morale , σελ. 16, 19).

4βλ. publicorthodoxy.org/el/2021/03/23/8720, Μάρτιος 23, 2021.