Η Κυριακή των Βαΐων

Ὁ πλεῖστος ὄχλος Κύριε, ἐστρώννυον ἐν τῇ ὁδῷ τὰ ἱμάτια αὐτῶν· ἄλλοι δὲ ἔκοπτον κλάδους, ἀπὸ τῶν δένδρων καὶ ἐβάσταζον, οἱ προάγοντες δὲ καὶ οἱ ἀκολουθοῦντες, ἔκραζον λέγοντες· Ὡσαννὰ τῷ Υἱῷ Δαυΐδ, εὐλογημένος εἶ ὁ ἐλθών, καὶ πάλιν ἐρχόμενος, ἐν ὀνόματι Κυρίου''.

(Στιχηρὰ Ἰδιόμελα Ἦχος δ')

Η Κυριακή των Βαΐων ή ''Κυριακή της Ελιάς'' είναι  η τελευταία Κυριακή της M.Tεσσαρακοστής και  ταυτόχρονα η πρώτη μέρα της Μεγάλης΅ Εβδομάδας ή Εβδομάδας των Παθών, με την οποία αρχίζει ουσιαστικά η λεγόμενη Μ. Εβδομάδα. Σήμερα τελειώνει  η νηστεία της Μεγάλης Τεσσαρακοστής και αυτή που αρχίζει είναι η νηστεία της Μεγάλης Εβδομάδας – άρα η εορτή της Κυριακής των Βαΐων βρίσκεται ανάμεσα σε δύο νηστείες.

 "Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ, Κυριακῇ τῶν Βαΐων, τὴν λαμπρὰν καὶ ἔνδοξον 

πανήγυριν τῆς εἰς Ἱερουσαλὴμ εἰσόδου τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ ἑορτάζομεν" .

Αυτό ο χαρμόσυνος χαρακτήρας της ημέρας οδήγησε στην καθιέρωση να τρώμε ψάρι, πριν εισέλθουμε στην αυστηρότατη νηστεία της Μ. Εβδομάδας. Αν και Σαρακοστή, η Εκκλησία μας την Κυριακή των Βαΐων επιτρέπει το ψάρι. Ψάρι , ας θυμηθούμε, είχαν σαν σημάδι αναγνώρισης οι πρώτοι χριστιανοί, κι η λέξη ΙΧΘΥΣ, εξάλλου, προέρχεται από τα αρχικά Ιησούς Χριστός Θεού Υιός Σωτήρ.    Έτσι και το τραγούδι των παιδιών λέγει:

"Βάγια βάγια των βαγιών

τρώμε ψάρι και κολιό

και την άλλη Κυριακή

τρώμε κόκκινο αυγό" .

Κατά την ημέρα αυτή εορτάζεται η ανάμνηση της θριαμβικής εισόδου του Ιησού Χριστού στα Ιεροσόλυμα όπου, κατά τους συγγραφείς των Ιερών Ευαγγελίων, οι Ιουδαίοι τον υποδέχθηκαν κρατώντας βάϊα ή βάγια (κλάδους φοινίκων) και απλώνοντας στο έδαφος τα φορέματά τους ζητωκραύγαζαν «Ωσαννά, ευλογημένος ο ερχόμενος εν ονόματι Κυρίου». Ο Χριστός, λοιπόν, μπαίνει στην πόλη πάνω σε ένα γαϊδουράκι ευλογώντας και οι άνθρωποι του λαού του έστρωσαν δάφνες, για να Τον καλοδεχτούν. Χαρακτηριστικό έθιμο της ημέρας είναι ο στολισμός των εκκλησιών με βάγια, ενώ μετά τη Θ. Λειτουργία ο Ιερέας δίνει στους πιστούς κλαδιά δάφνης.  

Μετά το θαυμαστό γεγονός της αναστάσεως του τετραήμερου Λαζάρου, ο Ιησούς Χριστός, η πηγή της Αναστάσεως και της Ζωής, εισέρχεται σήμερα θριαμβευτικά στα Ιεροσόλυμα. 

«Κύριε, ὁ Θεὸς ἡμῶν, ὁ (...)  ἀποστείλας τὸν μονογενῆ σου Υἱόν, τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστόν, ἵνα σώσῃ τὸν κόσμον διὰ τοῦ Σταυροῦ, τῆς Ταφῆς καὶ τῆς Ἀναστάσεως αὐτοῦ, οὗ παραγενομένου ἐν Ἱερουσαλὴμ ἐπὶ τὸ ἑκούσιον Πάθος, ὁ λαός, ὁ καθήμενος ἐν σκότει καὶ σκιᾷ θανάτου, λαβόντες τὰ τῆς νίκης σύμβολα, τοὺς κλάδους τῶν δένδρων, καὶ τὰ βαΐα τῶν φοινίκων, τὴν Ἀνάστασιν προεμήνυσαν».

Οι Ιουδαίοι, «λαβόντες τὰ τῆς νίκης σύμβολα, τοὺς κλάδους τῶν δένδρων, καὶ τὰ βαΐα τῶν φοινίκων, τὴν Ἀνάστασιν προεμήνυσαν , αναφωνώντας Ωσαννά εν τοις υψίστοις», προς αυτόν που ήρθε εκούσια να σώσει από την πλάνη το γένος των ανθρώπων.

Πώλῳ καθίσας, ὁ λόγῳ τείνας πόλον,

Βροτοὺς ἐκζητεῖ λῦσαι τῆς ἀλογίας.

Την Κυριακή των Βαΐων και οι πιστοί στην πατρίδα μας, κατά τη διάρκεια  της Θείας Λειτουργίας, έχουν την πατροπαράδοτη συνήθεια να παίρνουν στους ναούς κλαδιά ελιάς, τα οποία, μετά την ανάγνωση της ευχής των Βαΐων, διατηρούν μέχρι την εορτή της Αναλήψεως σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο στο ναό ή αυθημερόν τα μεταφέρουν στο σπίτι και τα χρησιμοποιούν, αντί για λιβάνι στο θυμιατήρι. Ακόμη, όταν  εκφωνείται το ιερό Ευαγγέλιο, στο σημείο της υποδοχής του Ιησού στα Ιεροσόλυμα, οι πιστοί κόβουν από τα κλαδιά της ελιάς που κρατάνε στα χέρια και τα ρίχνουν στο έδαφος. Στα πρώτα χριστιανικά χρόνια, στα Ιεροσόλυμα, ο επίσκοπος έμπαινε στην πόλη «επί πώλου όνου», αναπαριστάνοντας το γεγονός, ενώ στα βυζαντινά γινόταν «ο περίπατος του αυτοκράτορα», από το Παλάτι προς τη Μεγάλη Εκκλησία. Στη διαδρομή αυτή ο αυτοκράτορας μοίραζε στον κόσμο βάγια και σταυρούς και ο Πατριάρχης σταυρούς και κεριά. 

ΕΘΙΜΑ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ

Με τα βάγια οι πιστοί στόλιζαν τους τοίχους των σπιτιών και το εικονοστάσι τους. Και σήμερα ακόμα όλες οι εκκλησίες στολίζονται με δαφνόφυλλα ή βάγια. Τα παλιότερα χρόνια τους τα προμήθευαν τα νιόπαντρα ζευγάρια της χρονιάς ή και μόνο οι νιόπαντρες γυναίκες, για το καλό του γάμου τους. Πίστευαν πως η γονιμοποιός δύναμη που κρύβουν τα φυτά αυτά θα μεταφερόταν και στις ίδιες και η μια χτυπούσε την  άλλη με τα βάγια.

Τα “βαγιοχτυπήματα” σιγά-σιγά άρχισαν να γίνονται και από τις άλλες γυναίκες και τα παιδιά τις μιμούνταν και όπως χτυπιούνταν μεταξύ τους εύχονταν: “Και του χρόνου, να μη σε πιάν’ η μυίγα”. Δυνάμεις ιαματικές και αποτρεπτικές, μαζί με τις γονιμοποιές, αποδίδονταν στα βάγια και γι αυτό έπρεπε μετά την εκκλησία όλα να τα “βατσάσουν” για το καλό. Τα δέντρα, τα περβόλια, τα κλήματα, τις στάνες, τα ζώα, τους μύλους, τις βάρκες. Από ένα κλαδάκι κρεμούσαν στα οπωροφόρα, για να καρπίζουν και στα κηπευτικά, για να μην τα πιάνει το σκουλήκι. “Μέσα βάγια και χαρές, όξω ψύλλοι, κόριζες !”

‘Ολα εξαφανίζονταν από τα σπίτια μόλις μπαίναν τα βάγια. Κρατούσαν την πρώτη θέση στο εικονοστάσι και μ’ αυτά “κάπνιζαν” οι γυναίκες τα παιδιά για το “κακό το μάτι”. Στη Λέσβο τα παιδιά, μετά την εκκλησία, στόλιζαν ένα δεμάτι από κλαδιά δάφνης με κόκκινα ή πράσινα πανάκια από καινούργιο φουστάνι, κρεμούσαν κι ένα κουδούνι και καθώς πήγαιναν από σπίτι σε σπίτι ψάλλοντας και λέγοντας εξορκισμούς για τους ψύλλους και τα ποντίκια, έδιναν και ένα κλαράκι δάφνης στη νοικοκυρά.

Στο τέλος ζητούσαν και το χάρισμά τους: “Χρόνια πολλά, εν ονόματι Κυρίου, δό μ’ τ’ αυγό να φύγω.”  Στην Ανατολική Ρωμυλία, τα κορίτσια έφτιαχναν με τα βάγια στεφάνια, τους έδεναν μια κόκκινη κλωστή και τραγουδώντας όλες μαζί πήγαιναν και τα πέταγαν στο ρέμα κι όπως έπαιρνε τα στεφάνια το νερό, όποιας πήγαινε μπροστά εκείνη θα γινόταν “συντέκνισσα”.

Πρώτη στο γυρισμό, πρώτη στο χορό και στο δικό της σπίτι η μάνα της θα έφτιαχνε τα φασόλια και θα τις φίλευε όλες, μαζί με ελιές. Στη Τήνο, την Κυριακή των Βαΐων, τα παιδιά τριγύριζαν στους δρόμους κρατώντας μαζί με το στεφάνι τους την “αργινάρα”, μια ξύλινη ή και σιδερένια ροκάνα που τη στριφογύριζαν με δύναμη. Μέσα σε εκκωφαντικό θόρυβο κατέληγαν στη θάλασσα, όπου πετούσαν στο στεφάνι στο νερό. Το έθιμο της περιφοράς των κλαδιών θυμίζει την “ειρεσιώνη”, κλαδί ελιάς ή δάφνης τυλιγμένο με μαλλί και με φρούτα να κρέμονται απ’ αυτό, που στις γιορτές της άνοιξης περιέφεραν στους δρόμους τα παιδιά, στην αρχαιότητα. 

Τα βάγια τα έπλεκαν σε πάρα πολλά σχέδια: φεγγάρια, πλοία, γαϊδουράκια, το πιο συνηθισμένο όμως ήταν ο σταυρός. Σε μερικά μέρη τους έδιναν το σχήμα του ψαριού.