Yoko Ogawa, The Memory Police

ΓΙΟΚΟ ΟΓΚΑΟΥΑ (Yoko Ogawa)
Η αστυνομία της μνήμης, μτφρ. (από τα αγγλικά): Χίλντα Παπαδημητρίου εκδ. Πατάκη 2020.

Η Γιαπωνέζα συγγραφέας Yoko Ogawa (1962), έγραψε την «Αστυνομία της μνήμης» στις αρχές της δεκαετίας του ’90 –κυκλοφόρησε το 1994–, όταν η ίδια ήταν μόλις 32 ετών. Σήμερα ζει με τον άντρα και την κόρη της στο Κουράσικι, μια ιστορική πόλη στην επαρχία της Οκαγιάμα.

Σημειώνεται η ηλικία γιατί το θέμα του μυθιστορήματος είναι σύνθετο και απαιτητικό, ενώ η σύλληψη καθώς και η ανάπτυξή του αναδεικνύουν την οξυδέρκεια της συγγραφέως, σ’ ένα πρωτότυπο και άκρως τολμηρό υπαρξιακό μυθιστόρημα, το οποίο διαθέτει όμως μια ζηλευτή αρετή· διαβάζεται —και να συνεχίσει να διαβάζεται— ως ένα επικίνδυνα επίκαιρο κείμενο γιατί αντικατοπτρίζει τις πολλές φορές που οι άνθρωποι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα υπάρχοντά τους, τα προς το ζην, ακόμη και την ταυτότητά τους από μια φασιστική, αυταρχική δύναμη.

‘’Σ’ ένα νησί χωρίς όνομα, σε απροσδιόριστο χρόνο, διάφορα πράγματα χάνονται το ένα μετά το άλλο· αποφασίζεται να εξαφανιστούν από τη ζωή των ανθρώπων και όλοι οφείλουν να τα ξεχάσουν για πάντα. Όσοι δεν συμμορφώνονται κινδυνεύουν να συλληφθούν από την αστυνομία της μνήμης. Σταδιακά οι εξαφανίσεις γίνονται πιο εντατικές και βίαιες, με την αστυνομία της μνήμης να απαγορεύει τα βιβλία και τον ερχομό της άνοιξης. Κεντρική ηρωίδα είναι μια νεαρή συγγραφέας, η οποία ζει στο νησί , και μιλάει για πράγματα που εξαφανίζονται, ενώ η μητέρα της είχε συλληφθεί και ίσως δολοφονηθεί, γιατί σε ένα κρυφό μέρος του στούντιό της –ήταν γλύπτρια–, έχει κρύψει πολλά από τα αντικείμενα που έχουν χαθεί ’’.

Πρόκειται για μια δυστοπική ιστορία που έχει αναφορές και συγγένειες με έργα μοντερνισμού, δομημένα με στοιχεία του παραλόγου και με τοπία ενός ονειρικού αλλά συγχρόνως εφιαλτικού κόσμου.

Διαθέτει εντελώς δική του φωνή και δύναμη: η αφήγηση σε κανένα σημείο δεν χάνει τον ρυθμό της παρ’ όλη την υπαινικτική διάσταση που διαθέτει η κάθε σκηνή και η κάθε εικόνα της. Οι ήρωες δεν κατονομάζονται , έτσι το έργο γίνεται παγκόσμιο και διαχρονικό.

Ο ήρωας μπορεί να είναι οποιοσδήποτε, μπορεί να είμαι εγώ, μπορεί να είσαι εσύ, ο τόπος εδώ ή αλλού, ο χρόνος στο παρόν ή στο μέλλον.

Ομοιότητες θα δούμε αν ανατρέξουμε σε κλασικά κείμενα όπως το 1984 του Τζορτζ Όργουελ, το Fahrenheit 451 του Ray Bradbury (Ρέυ Μπράντµπερυ) και τα Εκατό χρόνια μοναξιά του Gabriel García Márquez (Γκαµπριέλ Γκαρσία Μάρκες), του Κάφκα, του Μπέκετ αλλά και του Γιαπωνέζου συγγραφέα έργων επιστημονικής φαντασίας Κόμπο Αμπέ, το έργο του οποίου «Η γυναίκα της άμμου» (εκδ. Αγρα, 2004) είναι πολύ κοντά σε αυτό της Ogawa.

Άλλωστε η συγγραφέας σε πολλές συνεντεύξεις της έχει δηλώσει θαυμάστρια όλων αυτών αλλά και του Ημερολογίου της Άννα Φρανκ (15/8/2019, The New York Times). Το συγκεκριμένο μυθιστόρημα αποτελεί για την ίδια έναν φόρο τιμής στην Άννα Φρανκ.

Το σκηνικό που στήνει η Ogawa είναι πειστικό, ο τρόμος κι ο ζόφος φαίνεται να κυριαρχούν στην κοινωνία. Κι ενώ η ιστορία είναι αλληγορία, όπου το παράδοξο δεν απομακρύνεται από τους κανόνες μιας πραγματικότητας, αλλ’ αποτελεί την άλλη όψη ή την προέκταση της κανονικότητας, όμως, τούτο σε καμιά περίπτωση δεν παραπέμπει στην αστυνομική λογοτεχνία, μολονότι σε αυτό πρωταγωνιστεί η αστυνομία.

Στις αλληγορίες, όμως, ο αναγνώστης δίνει τις δικές του προεκτάσεις σύμφωνα με τις προσλαμβάνουσες που διαθέτει.

Η αλληγορία αυτή, γίνεται ένα αιχμηρό σχόλιο για τους σκοτεινούς κρατικούς μηχανισμούς παρακολούθησης και επιτήρησης το οποίο παραπέμπει στους δευτερογενείς κατασταλτικούς κρατικούς μηχανισμούς που χρησιμοποιούνται από αυταρχικά καθεστώτα αλλά και στην προθυμία της ανθρωπότητας να είναι συνεργός στον όλεθρό της, αφού αποδεικνύεται ανίκανη ή και απρόθυμη να μετατρέψει το ζοφερό παρόν σε φωτεινό μέλλον.

Η Ogawa στο βιβλίο της αναφέρει την δήλωση του Γερμανού εβραϊκής καταγωγής  συγγραφέα Christian Johann Heinrich Heine πως “οι άνθρωποι που αρχίζουν να καίνε βιβλία καταλήγουν να καίνε ανθρώπους”.

Ας θυμηθούμε ότι τα τέλη της δεκαετίας του ’30, ο Joseph Roth  θα δηλώσει συγκλονισμένος από τα γεγονότα της ναζιστικής λαίλαπας προς τον επιστήθιο φίλο του Stefan Zweig: «Είναι καιρός να φεύγουμε. Θα καίνε τα βιβλία μας εννοώντας εμάς τους ίδιους. Όποιος λέγεται Jakob Wassermann, Roth, Bruno Alfred Döblin , δεν έχει καιρό για χάσιμο. Πρέπει να φύγουμε για να ριχτούν μόνο τα βιβλία στην πυρά».

Η απολυταρχία της σκέψης είναι όνειρο κάθε εξουσίας. Τα βιβλία —και συγκεκριμένα τα μυθιστορήματα— καίγονται μαζικά σε ανοιχτούς χώρους και πλατείες, σε ένα κομβικό επεισόδιο του έργου, το οποίο, αποτίοντας φόρο τιμής στο ‘’Φαρενάιτ 451’’, υπονοεί ασφαλώς ένα νέο ολοκαύτωμα.

«Οι άνθρωποι στο πλήθος, με μάγουλα αναψοκοκκινισμένα από τη φωτιά, κοιτούσαν με ανοιχτό το στόμα το θέαμα. Εμβρόντητοι και σιωπηλοί σαν να παρακολουθούσαν επίσημη τελετή, δεν έκαναν καμία κίνηση για να τινάξουν τις σπίθες που έπεφταν πάνω τους σαν βροχή... Δεν φανταζόμουν ότι τα βιβλία καίγονται τόσο καλά»( σελ.245, 248 ) θα πει η αφηγήτρια, η οποία θα βλέπει από ψηλά, πανοραμικά, τη βιβλιοθήκη να τυλίγεται στις φλόγες.

Με πρόζα λιτή και στρωτή που σε διαπερνάει με την ευγένεια της γραφής της , περίτεχνη και με περιγραφές γλαφυρές κάνει να κυριαρχεί η λυρική αίσθηση της εκδιπλούμενης δυστοπίας τόσο ώστε σταματάούν να είναι απωθητική και μετατρέπεται σ’ υπαρξιακό θρίλερ.

Η αφήγηση δεν έχει κορυφώσεις και εντάσεις, ακόμα κι όταν η Αστυνομία κάνει ελέγχους,. Είναι σχετικά επίπεδη, αφήνοντας το δυστοπικό μήνυμα να επιδράσει.

Ο αναγνώστης διολισθαίνει μέσα σ’ αυτό το κλίμα και ψάχνει να βρει τι κοινωνία αλλά και τι ψυχισμοί διαμορφώνονται σε ένα τέτοιο αστυνομοκρατούμενο καθεστώς. Οι πρεσβύτεροι της ανθρώπινης κοινότητας ανίκανοι να παρέμβουν, κρύβουν τα αρώματα του παρελθόντος στα μάτια και στις καρδιές τους.

Η αφηγήτρια, παρότι διακρίνει την ανεπίστρεπτη και θλιβερή αλλαγή, είναι πάντα ήρεμη και δίνει σχήμα και έκφραση στις πιο λεπτές χορδές της ανθρώπινης ψυχολογίας.

Ταυτόχρονα αποκαλύπτει και μια σιωπηλή ανυπακοή ενάντια σ’ ένα ολοκληρωτικό καθεστώς η οποία δεν φαίνεται να μπορεί να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά την βαναυσότητα που έχει επιβληθεί.

Η αστυνομία της μνήμης λαμβάνει αποφάσεις ερήμην των πολιτών, ακυρωτικοί θεσμοί δεν υπάρχουν —αυτή και μόνον είναι ο μόνος θεσμός—, εισβάλλει για έλεγχο σε όποιο σπίτι θέλει κι όποτε αποφασίσει, συλλαμβάνει όποιον θυμάται ή μοιάζει να θυμάται με την πρόφαση της διάσωσης της κοινωνίας και των πολιτών.

Εξάλλου ποίος θα τολμούσε, να ορθώσει το ανάστημά του ενάντια στην απολυταρχική εξουσία της Αστυνομίας της Μνήμης; Η εμφάνισή της και μόνο σκορπά τον τρόμο στους πολίτες. Οι φήμες για την τύχη όσων συλλαμβάνουν επιτείνει τον φόβο.

Κι όμως, μέσα στους πολίτες που αποδέχονται τις εξαφανίσεις σαν αναπόφευκτο κομμάτι της ζωής και συμμορφώνονται στις προσταγές της αστυνομίας της μνήμης, υπάρχουν κάποιοι που δεν επιθυμούν να ξεχάσουν.

Όσοι θυμούνται πώς ήταν η ζωή πριν, ότι τα πράγματα θα μπορούσαν να είναι διαφορετικά, αυτοί είναι η βόμβα στα θεμέλια του καθεστώτος. Αυτοί λογίζονται ως εχθροί που πρέπει να εξουδετερωθούν πάση θυσία.

Το τεράστιο ταλέντο της Yoko Ogawa λειτουργεί εδώ σαν μεγεθυντικός φακός για τις προσπάθειες των ανθρώπων που επαναστατούν µε τρόπο αθόρυβο στ’ αυταρχικά , ενώ βιώνουν τον φόβο που αιωρείται πάνω από τα κεφάλια τους αναφορικά με τους μηχανισμούς παρακολούθησης και επιτήρησης του κράτους.

Ασφαλώς, υπάρχει και ο φόβος της κατάδοσης, αφού στα αυταρχικά καθεστώτα πολλοί στρατεύονται από το κράτος ως καταδότες. Όμως, η ηρωίδα βρίσκει τρόπους κάθε φορά πρόσφορους για να μην εξαφανιστεί και το τελευταίο μέτωπο αντίστασης σε αυτούς τους επικίνδυνους ανθρώπους που δεν λογαριάζουν τίποτα μπροστά στην διεκπεραίωση της αποστολής τους.

Το ΤΕΛΟΣ φέρνει από την πίσω πόρτα τις αναμνήσεις, που γίνονται φορείς του παρελθόντος, της ελευθερίας και της ανθρώπινης συνείδησης. Οι αναμνήσεις έρχονται διά της τέχνης: στα γλυπτά της μητέρας της αφηγήτριας- ηρωίδας συντηρείται το παρελθόν και η ταυτότητα που περιλαμβάνει τη γλώσσα, τα έργα τέχνης, τη συλλογική μνήμη, τα έθιμα, τις προφορικές αφηγήσεις και τις παραδόσεις .

Η Αστυνομία της Μνήμης είναι ένα βιβλίο για τη δυστοπία που ήδη ήρθε, υπάρχει και φέρνει το τέλος όλο και πιο κοντά… Ο άνθρωπος δεν μπορεί να επιζήσει χωρίς ρίζες.

Όμως, όσο κάποιος θυμάται, τόσο είναι πιθανό να έλθει πίσω ό,τι μοιάζει να χάθηκε για πάντα.

Αν θέλετε να διαβάσετε ένα απόσπασμα: ΕΔΩ.

ΒΟΗΘΗΜΑΤΑ

1. Yoko Ogawa conjures spirits in hiding: ‘I just peeked into their world and took notes’ (Published 2019). (2019, August 15). The New York Times - Breaking News, US News, World News and Videos. https://www.nytimes.com/2019/08/12/books/yoko-ogawa-memory-police.html

2. Morrison, M. A. (2019). [Review of The Memory Police, by Y. Ogawa]. World Literature Today, 93(3), 84–86. https://doi.org/10.7588/worllitetoda.93.3.0084

3. Jong, V.E. de (2020), The Art of Totalitarianism: A Critical Analysis of George Orwell’s "Nineteen Eighty-Four", Joyce Carol Oates’s "Hazards of Time Travel" and Yoko Ogawa’s "The Memory Police",Faculty of Humanities Theses (Master thesis). https://dspace.library.uu.nl/bitstream/handle/1874/398017/MAThesis_5605377_VEdeJong.pdf?sequence=1&isAllowed=y

4. Foong, S. S., & Chandran, G. (2020). (Re) Imagining “Dystopian Space”: Memory and Trauma in Yoko Ogawa’s The Memory Police. SARE: Southeast Asian Review of English, 57(1), 100-122.

5. Banerjee, A. (2021). " No one can erase the stories": A Review of Yoko Ogawa's The Memory Police. South Central Review, 38(2), 12-16.

6. Tache, L. (2021). Objects Reconfiguring the Present and the Presence. Routes of Displacement for Humans: Yoko Ogawa, Han Kang, Olga Tokarczuk. Metacritic Journal for Comparative Studies and Theory, 7(1), 246-260.

7. Mankoff, J. M. (2021). Memory, Spirits, and Objects in Late Twentieth-Century Japanese Dystopian Fiction.

8. The CodeX Cantina. (2020). The Memory Police by Yoko Ogawa - Book Summary, Analysis, Review [Video]. YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=6IdP1y_bgLo

9. Goodman, R. T. (2020). Control, Again: Further Thoughts from the Pandemic. Symploke, 28(1), 13-16. https://d1wqtxts1xzle7.cloudfront.net/65081845/Further_Thoughts_from_the_Pandemic.pdf?1606858453=&response-content-disposition=inline%3B+filename%3DControl_Again_Further_Thoughts_from_the.pdf&Expires=1638897802&Signature=aEzIezkyBaYHHtZLp3PhCN3knIM2iGFn3-ZcUFTlLpZhxXI5WCZFrSaHbBiMxBBXB5Aac2SnqZMLyOhBsMVCevGjyeG7pdAOD8dpFO615v20aH14kyx6LGvsbMVig7xhjPEf-WdMndKyFLVvois~qFGgzeBU7nHJF2Tbl8UP1LHEKwGryNde~MJ8A4j0X8E3Ux9mEQAgZzjVl6CPj09J22rHYNsc8YwL5QpwMbYRH7Ud0FoOck-zywlV3v8AZ6tRlnJqz-k58gPMRT9AhCHBQTZ7mEeJf~4IXHbaGkqHH5SK3II3j3lg5J3xL~8rnBXxiONgV0DSiEF-QwiAbCNBiQ__&Key-Pair-Id=APKAJLOHF5GGSLRBV4ZA