<< ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΤΗΣ ΑΙΩΝΙΟΤΗΤΑΣ>>.

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ( περιοδικό δρόμου Σχεδία, Τεύχος 95 — Δεκέμβριος 2021, σελ. 35 κέξ.) του καθ. Χαράλαμπου Βέντη στον Σπύρο Ζωνάκη: Ένας ασυμβίβαστος θεολόγος εξηγεί γιατί η φιλελεύθερη Δημοκρατία είναι ο καλύτερος σύμμαχος του χριστιανισμού, για ποιο λόγο η χριστιανική παράδοση δεν είναι στατική, αναζητεί τη χαμένη οικουμενικότητα της Ορθοδοξίας, ενώ στηλιτεύει τη μονομερή προσκόλληση στα επουράνια.

«Όταν θεωρεί ο χριστιανισμός πως ο άνθρωπος είναι πλασμένος για την αιωνιότητα, ουσιαστικά, προσδίδει σε κάθε άνθρωπο μια απόλυτη αυταξία και τον ταυτίζει οντολογικά, ειδικά τον ξένο και τον διαφορετικό, με το πρόσωπο του Χριστού. Αυτό είναι το μείζον. Αν το χάσουμε αυτό, έχουμε χάσει τα πάντα. 

Η "θρησκευτική ιδιώτευση", με την έννοια μιας μονομερούς προσήλωσης στα επουράνια, που αδιαφορεί για την κοινωνική και πολιτική αδικία και βαναυσότητα, είναι καταστατικά ασυμβίβαστη με το ήθος του Ευαγγελίου» σημειώνει, ανάμεσα σε άλλα, στη συνέντευξή του στη «σχεδία» ο επίκουρος καθηγητής της Φιλοσοφίας της Θρησκείας στη Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών κ.Χαράλαμπος Βέντης, του οποίου το βιβλίο με τίτλο «Φιλελεύθερη Δημοκρατία και χριστιανική πίστη» κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις «Αρμός»...

Η εξίσωση της φιλελεύθερης δημοκρατίας με τον αθεϊστικό μηδενισμό και την ατομοκρατία, αν όχι με την εν γένει αχρήστευση της πολιτικής, παραμένει ανθεκτικά δημοφιλής σε θεολογικούς κύκλους, όπου πρυτανεύει η πολιτισμική εκδοχή της ελληνορθόδοξης πίστης.

Η θρηνωδία για την απώλεια της μονοπωλιακής επιβολής των χριστιανικών αξιών στις δυτικές κοινωνίες συχνά προβάλλεται ως απηνής διωγμός και εξορία του ιερού από τη δημόσια σφαίρα και αποδίδεται σε εμπαθή προκατάληψη από την οποία πάσχει εγγενώς ο πολιτικός φιλελευθερισμός και η φιλελεύθερη Δημοκρατία.

Η άγνοια που οδηγεί σήμερα σε τέτοιες βιαστικές κρίσεις, όμως, είναι ασύγγνωστη και έκτου πονηρού. Ο θετικός απολογισμός της ανεξιθρησκίας και της ενδεδειγμένης απόστασης της οργανωμένης θρησκείας από τα κέντρα χάραξης και άσκησης πολιτικής εξουσίας, όπως και κάθε ψέλλισμα περί των δικαιωμάτων του ανθρώπου, προσκρούει συντριπτικά στα βράχια σκληρυμένων προϊδεασμών με μακρά ιστορική παρουσία και επιρροή στο φαντασιακό ενός διόλου αμελητέου μέρους του ορθόδοξου κόσμου.

Θα αποτολμήσουμε τον ισχυρισμό ότι το χριστιανικό Ευαγγέλιο συνιστά μια πρώιμη μορφή νεωτερικότητας, αν λάβουμε υπόψη τα συναρπαστικά συναφή μοτίβα που απαντούν στην Καινή Διαθήκη.

Ως τέτοια, θα μπορούσαμε να αναφέρουμε ενδεικτικά την κατηγορηματική διάκριση των εξουσιών του Θεού και του Καίσαρα, τον επαναπροσδιορισμό της θρησκευτικής πίστης ως ελεύθερης συνειδησιακής επιλογής, την προαγωγή της ανοχής και την αποτροπή των πράξεων βίας από τον Χριστό, παράλληλα με τις ριζοσπαστικές κοινωνικές ανατροπές που εισήγαγε ο Χριστός προς όφελος των γυναικών και των κατατρεγμένων.

Το πρόσωπο στην ορθόδοξη παράδοση, μολονότι δεν ταυτίζεται με τον ατομικισμό, σημαίνει πρωτίστως ελεύθερη αυτοπραγμάτωση και, άρα, αναπτύσσεται απρόσκοπτα σε συνθήκες πολιτικών και κοινωνικών ελευθεριών που προστατεύουν και, μάλιστα, υποθάλπουν την ετερότητα.

Η φιλελεύθερη Δημοκρατία είναι, στην πραγματικότητα, συντρέχτης παρά πολέμιος του χριστιανισμού, σε πείσμα της θρυλούμενης μεταξύ τους έντασης, η οποία αποδίδεται συνήθως στην αντιπαράθεση του μονοθεϊσμού (της μίας και μόνης ορθής πίστης) με τη νεωτεριστική αποθέωση του πλουραλισμού, της κοινωνικής ρευστότητας και του σχετικισμού των αξιών».

Ο ΑΥΤΟΚΛΗΤΟΣ ΘΕΜΑΤΟΦΥΛΑΚΑΣ

«Χρειάζεται να υπενθυμίσουμε την ανάγκη να αποκτήσουν εκ νέου οικουμενικότητα και ανθρώπινο πρόσωπο οι εθνικές Ορθόδοξες Εκκλησίες, που επί μακράν αντιλαμβάνονται τη λειτουργία τους ως θρησκευτικά παραρτήματα των υπουργείων Εθνικής Άμυνας και Δημόσιας Τάξης-Ασφάλειας των χωρών στις οποίες υπάγονται.

Πρόκειται για μια αθεολόγητη εμμονή των Ορθόδοξων Εκκλησιών, συμπεριλαμβανομένης φυσικά της Ελλαδικής, να αυτοπροσδιορίζονται ως εθνικές Εκκλησίες επιφορτισμένες με τον αυτόκλητο ρόλο του θεματοφύλακα της εντόπιας παράδοσης (και με ανομολόγητο απώτερο στόχο τη διατήρηση των ενίοτε σκανδαλωδών κρατικών προνομίων τους).

Πόσο κραυγαλέα ετούτη η αντίφαση ανάμεσα στην εκκλησιαστική πρακτική και τη χριστιανική ανεστιότητα, που, ενώ σέβεται ό,τι πολύτιμο και καταφατικό της ανθρωπιάς διασώζουν οι πολιτισμικές παραδόσεις, μετατοπίζει την αλήθεια και την πραγματική πατρίδα των ανθρώπων στο μέλλον - επιτρέποντας, έτσι, την αληθινή κοινωνική και γεωγραφική κινητικότητα, την πνευματική ευρυχωρία και την καλλιέργεια μιας συνείδησης ανοικτών οριζόντων»...

Παρελθοντολαγνεία

«Η παρελθοντολαγνεία αποθεώνει ένα παρελθόν το οποίο παρουσιάζει εξωραϊσμένο. Το παρελθόν ποτέ δεν υπήρξε χρυσό.

Μπορεί, όμως, ωραιότατα να μετατραπεί σε είδωλο το οποίο το λατρεύουμε και αναπολώντας το παραιτούμαστε από την εγρήγορση και την κριτική σκέψη, από το καθήκον κάθε χριστιανού να αγωνιστεί ο καθένας από το δικό του μετερίζι για να βελτιωθούν τα πράγματα γύρω μας.

Δυστυχώς για τους συντηρητικούς, αλλά ευτυχώς για την αλήθεια του Ευαγγελίου, το χριστιανικό κοσμοείδωλο και η χριστιανική παράδοση δεν είναι ούτε στατικά ούτε ολοκληρωμένα μορφώματα, αλλά βρίσκονται σε συνεχή εξέλιξη και εμπλουτισμό.

Χαράλαμπος Βέντης

Η προσκόλληση στο παρελθόν αποτελεί, θεολογικά τουλάχιστον, βαρύτατο ατόπημα ήδη από την Παλαιά Διαθήκη, όπου ο Αβραάμ καλείται από τον Γιαχβέ να εγκαταλείψει την πατρογονική του εστία (τη βολή του γνώριμου και του οικείου) και να ξανοιχτεί στο άγνωστο μέλλον της αναζήτησης μιας νέας πατρίδας, να ανοιχτεί δηλαδή στην απροσδιοριστία.

Το ίδιο και στην Καινή Διαθήκη, όπου ο Χριστός παρότρυνε αυστηρά να αφήσουμε τους νεκρούς (τα νεκρά ιδεολογήματα και τη θανατίλα του παρελθόντος) να θάψουν τους δικούς τους νεκρούς και να τον ακολουθήσουμε σε ένα αβέβαιο μέλλον.

Όμως, ούτε το ιουδαϊκό ούτε το χριστιανικό ιερατείο απέφυγαν ποτέ τον πειρασμό της παρελθοντολαγνείας. Προτάσσοντας ανακλαστικά και θεολογικώς απερίσκεπτα μια στατική, πετρωμένη και δήθεν «ολοκληρωμένη» εκδοχή -καρικατούρα της παράδοσης, που αντλεί από το νεκρό γράμμα παρά από το πνεύμα της Πατέρων, η Ορθόδοξη Εκκλησία πασχίζει συχνά να διασώσει ό,τι πηγάζει από τη φύτρα των Φαρισαίων και συγκρούεται ευθέως με το πνεύμα του Χριστού και του Ευαγγελίου Του»...

ΠΕΔΙΟ ΑΓΝΟΙΑΣ

«Μια θρησκευτική πίστη που δεν αναστοχάζεται όχι μόνο αυτοκαταστρέφεται αλλά είναι και τοξική για τον κόσμο.

Η θεολογία, όταν βέβαια λειτουργεί σωστά, δεν είναι περιττή πολυτέλεια για τον άνθρωπο και την Εκκλησία. Αποτελεί τη μοναδική δυνατότητα αυτοκριτικής μιας πίστης και πρέπει να ρίχνει αλάτι και όχι μέλι στα έλκη του εκκλησιαστικού Σώματος.

Σε ό,τι αφορά την κοσμολογία και την ανθρωπολογία, οι οποίες μόλις που άρχισαν να εξετάζονται συστηματικά από τη χριστιανική θεολογία, υπάρχει ένα τεράστιο πεδίο άγνοιας και ως εκ τούτου συμπλήρωσης, αλλά και αναθεώρησης πολλών προκαταλήψεων κι εσφαλμένων αντιλήψεων για το σύμπαν και τον άνθρωπο που παρεισέφρησαν στο χριστιανικό κοσμοείδωλο από καθαρή άγνοια ή λόγω των γνωσιακών περιορισμών προγενέστερων εποχών.

Ας γίνει, επιτέλους, κατανοητό ότι το χριστιανικό κοσμοείδωλο δεν είναι ακόμη ολοκληρωμένο: είναι σαν ένα παζλ από το οποίο λείπουν πολλές ψηφίδες.

Η Ορθοδοξία, για παράδειγμα, για να εστιάσουμε λίγο αυτοκριτικά στα του οίκου μας, συνεχίζει ακόμη με απροβλημάτιστη εμμονή να αποφαίνεται, κηρυγματικά και θεολογικά, ερήμην της κοπερνίκειας και της δαρβινικής επανάστασης, της πραγματικής ηλικίας του ανθρώπινου γένους, της γενετικής διαμόρφωσης του σεξουαλικού προσανατολισμού κ.λπ.»...

 ΔΥΑΛΙΣΜΟΣ

«Πρέπει να αρθεί αυτός ο δυαλισμός, ότι άλλη είναι η επίγεια ζωή και άλλη η προέκταση της επίγειας ζωής στην αιωνιότητα.

Όταν θεωρεί ο χριστιανισμός πως ο άνθρωπος είναι πλασμένος για την αιωνιότητα, ουσιαστικά, προσδίδει σε κάθε άνθρωπο μια απόλυτη αυταξία και τον ταυτίζει οντολογικά, ειδικά τον ξένο και τον διαφορετικό, με το πρόσωπο του Χριστού.

Αυτό είναι το μείζον, Αν το χάσουμε αυτό, έχουμε χάσει τα πάντα.

Η «θρησκευτική ιδιώτευση», με την έννοια μιας μονομερούς προσήλωσης στα «επουράνια» που αδιαφορεί για την κοινωνική και πολιτική αδικία και βαναυσότητα, είναι καταστατικά ασυμβίβαστη με το ήθος του Ευαγγελίου.

Γίνεται πολύ μεγάλος λόγος στον ορθόδοξο χώρο περί «πνευματικότητας» και «βιώματος».

Εδώ, όμως, χρειάζεται πολλή προσοχή. Γιατί η πνευματικότητα δεν είναι ένα είδος φυγής από την πραγματικότητα, δεν είναι η εστίαση στα επουράνια όταν χάνουμε το έδαφος κάτω από τα πόδια μας και αδιαφορούμε για το τι συμβαίνει γύρω μας.

Η χριστιανική αντίληψη της δικαιοσύνης δεν τίθεται ως πολιτικό πρόταγμα και δη κρατικά επιβεβλημένο, αλλά με τη μορφή της άγρυπνης ευαισθησίας και μέριμνας των πιστών για τους αδύναμους, για το τελευταίο κουρέλι που συναντάει κανείς στο δρόμο -όπως είχε επισημάνει ο Σταύρος Ζουμπουλάκης- και η φωνή του χριστιανικού κόσμου θα είναι ευεργετική και πολύτιμη, όταν, αντί να αναλώνεται σε θεοκρατικές διεκδικήσεις και ανώφελες μάχες οπισθοφυλακής, όπως δυστυχώς συχνά αρέσκονται να πράττουν οι ταγοί του, θα καταγγέλλει τις χαραμάδες και τα κενά που αφήνουν χαίνοντα ακόμη και οι στιβαρότεροι και στον μέγιστο δυνατό βαθμό λειτουργικοί πολιτικοί θεσμοί, κενά από τα οποία βρίσκει δίοδο να ξεπροβάλει ανεμπόδιστη η απανθρωπιά, με τη μορφή π.χ. της εμπορίας γυναικών, της κακοποίησης των κρατουμένων στα αστυνομικά τμήματα, στις φυλακές και τα στρατόπεδα μεταναστών.

Με την έννοια ότι δεν υπόσχεται το Ευαγγέλιο ότι κάποια στιγμή αυτός ο κόσμος ενδοϊστορικά θα γίνει ένας ιδανικός κόσμος.

Η ανθρώπινη συνύπαρξη μπορεί να βελτιωθεί πολύ και σημαντικά, πότε μέσα από μικρά βήματα πότε από μεγαλύτερα, αλλά το Ευαγγέλιο δεν υπόσχεται κάποιον επίγειο Παράδεισο.

Ο θελκτικότερος και πιο ολέθριος πειρασμός των Χριστιανών είναι να θελήσουν να εκβιάσουν την έλευση των εσχάτων και να εγκαθιδρύσουν έναν επίγειο παράδεισο στη γη, σε πείσμα των ρητών διακηρύξεων του ίδιου του Χριστού υπέρ του αντιθέτου.

Υπό το πρίσμα των κριτηρίων του Ευαγγελίου, η θεοκρατική επιβολή μιας και μόνης εκδοχής του αγαθού και του δέοντος επί της κοινωνίας, κοινώς η εξαναγκασμένη αρετή, πρέπει να απορριφθεί ως πλάνη, που, εκτός από υποκριτική και μνησίκακη, συνιστά ωμή παραβίαση της ανθρώπινης συνείδησης, την ελευθερία της οποίας σεβάστηκε μέχρι θανάτου στο Σταυρό ο ίδιος ο Θεός»..