«Aτομική» Aνάσταση (individual resurrection) ή «Οικουμενική» Ανάσταση (universal resurrection);

 Η τυπική εικόνα για την Ανάσταση στον Ανατολικό Χριστιανισμό είναι κοινοτική και συλλογική, κάτι μοναδικό από τη μοναχική απεικόνιση της ανάστασης στον δυτικό χριστιανισμό.

Στην εκκλησία της Αγίας Βαρβάρας στο Κάϊρο, βρήκαν έναν πίνακα στον οποίο ο αναστημένος Ιησούς πιάνει τα χέρια άλλων μορφών γύρω του. 

Στη βυζαντινή «μαύρη εκκλησία» (Καρανλίκ) στην Καππαδοκία υπάρχει μια τοιχογραφία . Η τοιχογραφία είναι η Ανάσταση του Χριστού. 

Στη Δυτική απεικόνιση της Ανάστασης ο Χριστός εμφανίζεται θριαμβευτής και επιβλητικός, αλλά είναι μόνος Του.

Στην αντίστοιχη Ανατολική, ο Χριστός ανασταίνεται αλλά κρατάει και συνανασταίνεται με άλλους βιβλικούς χαρακτήρες (συμπεριλαμβανομένου του Αδάμ, της Εύας, του Δαβίδ, του Ιωάννη του Βαπτιστή ή άλλους), οι οποίοι συμβολίζουν την ανθρωπότητα. 

Η Ανάσταση, λοιπόν, δεν αφορά μόνο τον Χριστό αλλά και εμάς, τους ανθρώπους. Διότι όπως η βασιλεία του Θεού είναι «μια διαδικασία μέσα στον ανθρώπινο χρόνο… η ανάσταση ως παγκόσμιο γεγονός» είναι «διαδικασία όχι μόνο στιγμιαία» και το όραμα του Πάσχα εκπληρώνεται με «την έναρξη της παγκόσμιας ανάστασης με τον Ιησού».

Δυνάμεθα να αποκαλέσουμε αυτές τις δύο απεικονίσεις την Δυτική ως «ατομική» ανάσταση (individual resurrection) και την Βυζαντινή-ανατολική ως «οικουμενική» ανάσταση (universal resurrection), η οποία εικόνα παγκόσμιας ανάστασης του Χριστού, ή η ανατολική ανάσταση, αναπτύχθηκε χωριστά από το κείμενο του Ευαγγελίου (ιδίως από το Ευαγγέλιο του Νικόδημου) στα τέλη του 7ου αιώνα μ.Χ.

Μέχρι τον 13ο αιώνα, η «οικουμενική» Ανάσταση είχε ήδη αποτυπωθεί και σε δυτικές εκκλησίες, αλλά η Δ΄ Σταυροφορία, το 1204, έβαλε μία για πάντα τέλος σε αυτό το ερώτημα. Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους είχε ως αποτέλεσμα, μεταξύ άλλων, οι καθολικοί και οι ορθόδοξοι να κρατήσουν τα δικά τους σύμβολα. Αυτό όμως παρουσίαζε ένα πρόβλημα για τους δυτικούς.

 Τι θα γίνονταν οι τοιχογραφίες με την «οικουμενική» Ανάσταση στις εκκλησίες τους; Η λύση ήταν η σταδιακή μετονομασία τους σε αυτό που σήμερα αποκαλούμε «Η κάθοδος του Χριστού στην Κόλαση».

Το θέμα δεν είναι, όμως, μόνον η απεικόνιση, αλλά και η συνέπεια με τις αναφορές στην Καινή διαθήκη: αν ο Απόστολος Παύλος έβλεπε σήμερα τη Δυτική και την Ανατολική απεικόνιση θα έλεγε ότι η πρώτη δείχνει την Ανάληψη του Χριστού και η δεύτερη την Ανάστασή του. 

Η «Οικουμενική» απεικόνιση ανταποκρίνεται καλύτερα στην ιδέα της Ανάστασης όπως αυτή διαμορφώθηκε από την ιουδαϊκή παράδοση και την πρωτοχριστιανική κοινότητα και αργότερα καταγράφηκε στην Καινή Διαθήκη.

Η Δύση έχει καταστρέψει την καρδιά της κατανόησης του πρώιμου Χριστιανισμού για την ανάσταση, απορρίπτοντας αυτή την κάποτε κοινή κοινοτική /συλλογική εικονογραφία υπέρ ενός ατομικιστικού οράματος.

Θα πρέπει κάποιος να γνωρίζει ότι πρόκειται για σύγκρουση μεταξύ δύο οραμάτων σχετικά με το πώς επιτυγχάνεται η ειρήνη στη Γη. Από τη μία έχουμε τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, που επέβαλε την ειρήνη στη Μεσόγειο μέσα από πολέμους, εμφυλίους και κατακτήσεις λαών. Ειρήνη μέσω στρατιωτικής κυριαρχίας.

Την ίδια στιγμή, υπάρχει μια άλλη οπτική που εκφράζεται από τον ιουδαϊκό λαό και λέει ότι η ειρήνη έρχεται μέσω της δικαιοσύνης του Θεού. Ειρήνη μέσω δικαιοσύνης από τη μία και ειρήνη μέσω στρατιωτικής κυριαρχίας από την άλλη. Αυτές είναι οι δύο μεγάλες ιδέες εκείνη την εποχή και η σύγκρουσή τους διαμορφώνει το εικαστικό σκηνικό της Μεγάλης Εβδομάδας.

Η τελευταία εβδομάδα του Ιησού είναι η πιο εμφατική και η αντίστασή Του κατά της κανονικότητας (πολιτικής ορθότητας) του 1ου αιώνα, δηλαδή της ρωμαϊκής ειρήνης μέσω των στρατιωτικών θριάμβων και της καταπίεσης των κατακτημένων. Η αντίστασή Του ήταν μη βίαιη. 

Ο Ιώσηπος μας λέει ότι ο Ιησούς σταυρώθηκε και δεν αναφέρει κανέναν παρόντα από τους μαθητές του. Η Καινή Διαθήκη κάνει το ίδιο, χρόνια αργότερα. Το ρωμαϊκό δίκαιο αντιμετώπιζε τη βίαιη εξέγερση σταυρώνοντας τον υποκινητή της εξέγερσης και τους ακολούθους του. Για τη μη βίαιη εξέγερση, σταυρωνόταν μόνο ο ηγέτης του κινήματος.

Αυτές οι ιδέες συνδέονται με το μήνυμα της «οικουμενικής» Ανάστασης και τη «διάσωση της ανθρωπότητας από την αυτοκαταστροφή της».

Στο Δίστομο, λ.χ., εκεί στο μνημείο για τα θύματα της θηριωδίας από τις Γερμανικές κατοχικές δυνάμεις, διαβάζοντας τα ονόματα των νεκρών μπορούμε να δούμε το όνομα Τασία, σύντμηση της Αναστασίας. Εδώ έχουμε, λοιπόν, ένα μνημείο που υπενθυμίζει στον επισκέπτη μια πράξη βαρβαρότητας. 

Ο πολιτισμός υποτίθεται προστατεύει την ανθρωπότητα από πράξεις βαρβαρότητας, αλλά τι μας προστατεύει από αυτόν τον πολιτισμό;

Αν, όπως μας έχει διδάξει η Ιστορία, η εξέλιξη της ανθρωπότητας έρχεται μέσω των αυτοκρατοριών, της βίας και της κατάκτησης, πού θα σταματήσει αυτό; Η μη βίαιη αντίσταση στην αδικία και στην καταπίεση, που συμβολίζουν η Σταύρωση και η Ανάσταση του Χριστού, είναι πιθανόν ο μόνος τρόπος για να σταματήσει η κλιμάκωση της βίας και να σωθεί η ανθρωπότητα από την αυτοκαταστροφή της.

Η κοινοτική και παγκόσμια ανάσταση της Ανατολής μπορεί να είναι μια έγκαιρη αφύπνιση για τους Δυτικούς Χριστιανούς.

Και εδώ φαίνεται η σημασία του μηνύματος της Βυζαντινής- ανατολικής “οικουμενικής” Ανάστασης, που καλεί και εμάς να συμμετέχουμε σε αυτή την μη βίαιη προσπάθεια. Η Ανάστασή Του ενθαρρύνει τους ανθρώπους να αντιληφθούν την απελευθέρωση «από, με και μέσω του Ιησού» , ο οποίος πολέμησε με επιτυχία τη βίαιη εξουσία με μη βίαια μέσα.

ΠΗΓΗ

Crossan, J. D., & Crossan, S. (2018). Resurrecting easter: How the west lost and the east kept the original easter vision. HarperCollins.ΙSBN-13 978-0062434180, σελ.97-184.