Clemens August Graf von Galen (1878-1946):Ο επίσκοπος πού ταπείνωσε τον Χίτλερ και ο δημόσιος λόγος της Εκκλησίας.

π. Δημητρίου Μπαθρέλλουⁱ

«Κάθε λέξη ἀπὸ τὸ στόμα τοῦ Χίτλερ εἶναι ἕνα ψέμα.

 ῞Οταν μιλᾶ γιὰ εἰρήνη, ἐννοεῖ τὸν πόλεμο καὶ ὅταν κατὰ τρόπο βλάσφημο χρησιμοποιεῖ τὸ ὄνομα τοῦ Παντοδύναμου, ἐννοεῖ τὴ δύναμη τοῦ κακοῦ, τὸν ἐκπεσόντα ἄγγελο, τὸ Σατανᾶ. 

Τὸ στόμα του εἶναι τὸ δύσοσμο στόμιο τῆς Κολάσεως καὶ ἡ ἰσχύς του ἐκ βάθρων καταραμένη...

Καὶ σὲ ρωτάω, σὰ Χριστιανὸ ποὺ ἀγωνίζεσαι γιὰ τὴ διαφύλαξη τοῦ πιὸ πολύτιμου θησαυροῦ σου, μήπως διστάζεις, μήπως ξεπέφτεις στὴ δολιότητα, τὸν ὑπολογισμὸ καὶ τὴν ἀναβλητικότητα, μὲ τὴν ἐλπίδα ὅτι κάποιος ἄλλος θὰ σηκώσει τὸ χέρι γιὰ νὰ σὲ ὑπερασπίσει; Δὲν σοῦ ἔδωσε ὁ Θεὸς τὴ δύναμη καὶ τὴ θέληση νὰ ἀγωνιστεῖς; Πρέπει νὰ χτυπήσουμε τὸ κακὸ ἐκεῖ ποὺ εἶναι πιὸ δυνατό, καὶ εἶναι πιὸ δυνατὸ στὴν ἐξουσία τοῦ Χίτλερ»ⁱⁱ.

                                                * * *

Clemens August Graf von Galen

    Την εποχή της κυριαρχίας τού ναζισμού στη Γερμανία, ή πλειονότητα των χριστιανών, ακόμα και εκείνων πού διαφωνούσαν με τον ναζισμό και τον Φύρερ, είχε κατά κάποιο τρόπο συγκροτήσει, για να παραθέσω τα λόγια τού Καρλ Μπαρτ, «ένα στρατό από ουδέτερους μαχητές … σύμβολο των οποίων ήταν ένα ζευγάρι παχιές παρωπίδες, και εκκλησιαστική τους επιθυμία το να μην αποτελούν κίνδυνο για κανέναν, ώστε να μην διατρέχουν και οι ίδιοι κανένα κίνδυνο»ⁱⁱⁱ. 

Φωτεινή εξαίρεση μέσα σ’ εκείνη τη νύχτα τού κακού αποτέλεσε ο Ρωμαιοκαθολικός Επίσκοπος τού Μίνστερ, Clemens August Graf von Galen (1878-1946).

   Την 1η Σεπτεμβρίου 1939, ο Χίτλερ εξουσιοδότησε την εφαρμογή τού επονομαζόμενου Προγράμματος Τ4. Το Πρόγραμμα προέβλεπε τη μαζική εξόντωση παιδιών και ενηλίκων πού έπασχαν από σοβαρές ψυχικές, διανοητικές, η σωματικές ασθένειες και αναπηρίες, και οι οποίοι χαρακτηρίζονταν στα σχετικά έγγραφα ως «αντιπαραγωγικά μέλη της εθνικής κοινότητας».

 Σύμφωνα με την προβλεπόμενη διαδικασία, οι άνθρωποι αυτοί μετακινούνταν με ειδοποίηση της τελευταίας στιγμής στο κατάλληλο ίδρυμα, δολοφονούνταν, και στη συνέχεια ενημερωνόταν ή οικογένεια με τυποποιημένη επιστολή ότι ο συγγενής τους απεβίωσε αιφνίδια και αποτεφρώθηκε­ πάραυτα για λόγους υγιεινής^iv.

Στην επιστολή διατυπώνονταν συλλυπητήριες ευχές καθώς και ή παρήγορη σκέψη ότι ο συγγενής τους απαλλάχθηκε από μια επώδυνη ζωή, την οποία δεν αξίζει κανείς να ζει. Μέχρι τα τέλη του 1940 είχαν εξοντωθεί περισσότεροι από 35.000 άνθρωποι και μέχρι το καλοκαίρι του 1941 περίπου 70.000.

Το Πρόγραμμα, ωστόσο, δεν ήταν δυνατόν να κρατηθεί για πολύ καιρό απόλυτα μυστικό. Όσοι βέβαια γνώριζαν, σπανιότατα είχαν το θάρρος να αντιδράσουν. Οι περισσότεροι προτίμησαν, στην καλύτερη περίπτωση, να κάνουν ό,τι μπορούσαν εντός του συστήματος - με εξαίρεση τον επίσκοπο του Μίνστερ.

Clemens August Graf von Galen

Την Κυριακή, 3 Αυγούστου 1941, ο von Galen με τολμηρό και επίκαιρο κήρυγμά του ^vκαταφέρθηκε απερίφραστα εναντίον του Προγράμματος. Ή ενέργειά του αυτή διακρινόταν όχι μόνο από γενναιότητα αλλά και από καλώς εννοούμενο επαγγελματισμό. Το κήρυγμα όχι μόνο ανεδείκνυε τι φρίκη τής σχετικής εγκληματικής διαδικασίας και τις ηθικές της παραμέτρους, αλλά και εντυπωσίαζε με την προσεκτική νομική του τεκμηρίωση.

Επιπλέον, ο von Galen είχε μεριμνήσει για την πολιτική αποτελεσματικότητα του κηρύγματός του.

Χιλιάδες αντίτυπα του τυπώθηκαν στα κρυφά και μοιράστηκαν ευρύτερα, ενώ βρετανικά αεροπλά­να έριξαν αντίτυπα ακόμα και ανάμεσα στις γραμμές του γερμανικοί στρατοί. Στο πλαίσιο του διεξαγόμενου πολέμου, μια συγκεκριμένη αναφορά του κηρύγματος θα μπορούσε να έχει καταλυτικά αρνητική επίδραση στο ηθικό του στρατού και κατά συνέπεια στην έκβαση του πολέμου.

Ο von Galen εξηγούσε ότι, αν τα «αντιπαραγωγικά μέλη τής εθνικής κοινότητας» θα πρέπει να δολοφονούνται, τότε όλοι οι πολίτες τής Γερμανίας κινδύνευαν, μιας και, λόγω ασθένειας ή απλώς γηρατειών, όλοι σχεδόν θα καταστούν κάποια στιγμή “αντιπαραγωγικοί”. 

Αυτό όμως ίσχυε πρώτιστα για τούς στρατιώτες, πού κινδύνευαν ανά πάσα στιγμή να καταστούν ανάπηροι και συνεπώς “αντιπαραγωγικοί” εξαιτίας κάποιου σοβαρού τραυματισμοί κατά τη διάρκεια του πολέμου. 

Ο ακροατής ή ο αναγνώστης μπορούσε εύκολα να συναγάγει το καίριο ερώτημα: πώς οι Γερμανοί στρατιώτες θα συνέχιζαν να πολεμούν, γνωρίζοντας ότι σε περίπτωση αναπηρίας λόγω τραυματισμού τους θα τούς περίμενε όχι το παράσημο αλλά ή εκτέλεση;

Μόλις πληροφορήθηκε τα σχετικά με το κήρυγμα, ο Χίτλερ, προφανώς, έγινε έξαλλος.

Ωστόσο, το θέμα είχε προσλάβει τέτοιες διαστάσεις, ώστε για λόγους καθαρά πραγματιστικούς αποφάσισε να μην προβεί στην εκτέλεση, ή έστω την απομάκρυνση, του von Galen. 

Όπως, ωστόσο, δήλωσε χαρακτηριστικά, «είμαι απόλυτα σίγουρος ότι ένας άνθρωπος όπως ο επίσκοπος von Galen γνωρίζει πολύ καλά ότι μετά τον πόλεμο θα λάβω ανταπόδοση μέχρι τον “έσχατον κοδράντην” (το τελευταίο δίλεπτο)»^vi.

Στις 24 Αυγούστου ο Χίτλερ υπέγραψε διάταγμα ακύρωσης του Προγράμματος. Το Πρόγραμμα, φυσικά, συνεχίστηκε αλλά με μεγαλύτερη μυστικότητα και λιγότερα θύματα. Ο Χίτλερ έχασε τον πόλεμο και ο von Galen απέφυγε την εκτέλεση^vii .

Το εν λόγω κήρυγμά του όχι μόνο συνέβαλε στην εμπέδωση του δημόσιου αισθήματος κατά τής ευθανασίας, αλλά και ενέπνευσε κινήματα αντίστασης ενάντια στον ναζισμό και τις πρακτικές του^viii.

Στις αρχές του 1946 του απονεμήθηκε ο τίτλος του Καρδιναλίου. 

Μετά την απονομή ο von Galen επέστρεψε από τη Ρώμη στο Μίνστερ, όπου έγινε δεκτός με ενθουσιασμό. Λίγες μέρες αργότερα έφυγε αυτή τι ζωή. Στις 9 Οκτωβρίου του 2005 η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία τον ενέταξε στους μακαρίους.

'Ορισμένοι ιστορικοί, όπως η Beth A. Griech-Polelle, έχουν υποστηρίξει ότι, παρά την αναμφίβολα ηρωική πράξη τής εκφώνησης του προαναφερθέντος κηρύγματος, ή όλη στάση του von Galen απέναντι στο ναζιστικό καθεστώς δεν ήταν καθόλα υποδειγματική^ix.

* * *

Είναι, βέβαια, εύκολο να διατυπώνουμε τέτοιου είδους κρίσεις από την ασφάλεια του γραφείου μας. Ωστόσο, ένα είναι σίγουρο: ο επίσκοπος^x πού έπαιξε κορώνα-γράμματα τη ζωή του χάριν των ελάχιστων αδελφών του Κυρίου, ο επίσκοπος πού έσωσε τη ζωή χιλιάδων ανυπεράσπιστων ανθρώπων, ο επίσκοπος πού ταπείνωσε τον Χίτλερ, απέδειξε με τη στάση του ότι όταν οι ηγέτες τής Εκκλησίας, με γενναιότητα, αποφασιστικότητα, γνώση, και σύνεση καταθέτουν δημόσιο λόγο και ενεργούν υπέρ του ανθρώπου στο όνομα του Ίησού Χριστού μπορούν να ανακόψουν, ή έστω να επιβραδύνουν, την κυριαρχία του κακού.

                                                     * * *

Πλείστοι όσοι δημόσιοι διανοούμενοι της χώρας μας αξιώνουν από την Εκκλησία να μην καταθέτει δημόσιο λόγο, να μην αποφαίνεται για “πολιτικά” θέματα, αλλά να περιορίζεται σε ζητήματα αμιγώς πνευματικά (την αναπόφευκτα δημόσια, “πολιτική” διάσταση των οποίων παραβλέπουν). 

Την ίδια στιγμή, βέβαια, απευθύνουν στην Εκκλησία τι μομφή ότι δεν καταδίκασε ευθέως τι χούντα ή τη Χρυσή Αυγή. Με λίγα λόγια, ζητούν από την Εκκλησία να μιλά, ή να σωπαίνει, με ορούς πού θα υπαγορεύουν εκείνοι.

Αυτός είναι ακόμα ένας λόγος για τον οποίο ή Εκκλησία θα πρέπει να υιοθετήσει απέναντί τους, συνειδητά και με συνέπεια, τι στάση του “αναξιόπιστου σύμμαχου”: να μιλά, δηλαδή, ή να σωπαίνει, μαζί τους η εναντίον τους, με μόνο κριτήριο την αλήθεια τού Ευαγγελίου και την ευθύνη ανταπόκρισης στο περιεχόμενο και τις επιταγές του.

                                                     * * *

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ.

iβλ.π. Δημητρίου Μπαθρέλλου Έφημ. 'Ι.Ν. Αναλήψεως Ντράφι - Έπισκ. Καθηγητού Παν. Emory. (2022). Ο επίσκοπος πού ταπείνωσε τον Χίτλερ και ο δημόσιος λόγος της Εκκλησίας. ΕΦΗΜΕΡΙΟΣ, (3/2022), 9-11.

iiΆγιος Alexander Schmorell (προσθήκη υπό του αναδημοσιεύοντος).

iii βλ. Karl Barth, The German Church Conflict, μτφ. P.T.A. Parker, Λονδίνο: Lutterworth Press 1965, σ. 75· παρατίθεται στο Alec Ryrie, Protestants: The Radicals who Made the Modern World, Λονδίνο: Harper Collins 2017, σ. 283. Από το βιβλίο αυτό αντλώ πολλά από τα στοιχεία του ανά χείρας κειμένου.

iv Άπό πολλές απόψεις, τό Πρόγραμμα Τ4 προετοίμασε τόν δρόμο γιά τό Ολοκαύτωμα.

v βλ.Clemens August Graf von Galen(Bishop). (n.d.). Three sermons in defiance of the Nazis by bishop von Galen. The ChurchinHistory Website. Retrieved May 7, 2022, from https://www.churchinhistory.org/pages/booklets/vongalen(n).htm

vi Ο Χίτλερ κάνει έμμεση αναφορά στό Ματθ 5:26. / βλ. Hugh Trevor Roper (έπιμ.), Hitler’s Table Talk 1941-1944: His Private Conversations, μτφ. Norman Cameron καί R.H. Stevens, Νέα Ύόρκη: Enigma 2000, σ. 555.

vii Αντίθετα, οι Κάρλ Μπράντ, Πάουλ Νίτσε, καί Βίκτορ Μπράκ, υπεύθυνοι τοΰ Προγράμματος Τ4, μετά τόν πόλεμο καταδικάστηκαν σέ θάνατο καί εκτελέστηκαν.

viii Γιά παράδειγμα, τά κηρύγματα του von Galen άσκησαν επίδραση στόν Hans Scholl, συνιδρυτή τής αντιστασιακής αντιναζιστικής οργάνωσης «Λευκό Ρόδο» από φοιτητές της ιατρικής σχολής του Πανεπιστημίου του Μονάχου, μέλος της οποίας ήταν και ο μόνος από την ομάδα Ορθόδοξος , ο 'Άγιος Alexander Schmorell, πού εκτελέστηκε δι’ αποκεφαλισμού από τούς Ναζί στίς 13 Ιουλίου του 1943.

ix βλ. Beth A. Griech-Polelle, Bishop von Galen: German Catholicism and National Socialism, Νιού Χέιβεν καί Λονδίνο: Yale University Press 2002.

xβλ.Bishop Clemens August von Galen. (1941, August 3). The Third Sermon, preached in the Church of St. Lambert's on August 3rd, 1941,in which the Bishop attacks the Nazi practice of euthanasia and condemns the ‘mercy killings’ taking place in his own diocese. Euthanasia suicide mercy-killing right-to-die physician assisted suicide living wills research. Retrieved May 7, 2022, from https://www.euthanasia.com/galen.html