Bishops and Pentecost

by Very Rev. Dr. Johnⁱ A. Jillions.ⁱⁱ

Οι επίσκοποι είναι τακτικά στις ειδήσεις για την άσκηση της διοικητικής διακονίας τους και στη συνέχεια, είτε δέχονται πυρά είτε επαινούνται για αυτήν. Τους τελευταίους δύο μήνες έχουμε δει ηφαιστειακές αντιδράσεις υπέρ και κατά του Ορθοδόξου Αρχιεπισκόπου Αμερικής Ελπιδοφόρου.  

Αυτές οι αντίθετες μεταξύ τους ανταποκρίσεις του κοινού σε αυτά που λένε και κάνουν οι επίσκοποι απεικονίζουν έντονα την πόλωση της εκκλησιαστικής ζωής. 

Αλλά απεικονίζουν, επίσης, μια υγιή (έστω και ακατάστατη) τεταμένη αλληλεπίδραση μεταξύ του θεσμικού και του χαρισματικού που ήταν πάντα παρούσα στην Ορθόδοξη Εκκλησία και αυτή η ένταση πρέπει να γίνει αποδεκτή, ακόμη και να ενθαρρυνθεί, όχι να εξαλειφθεί.

(...)Ζούμε σε μια εποχή πλουραλισμού, όπου η κοινωνική ταυτότητα της χριστιανικής πίστης και ο ρόλος της στον δημόσιο λόγο παρουσιάζουν νέες και πρωτόγνωρες προκλήσεις. 

(...)Αγκαλιάζοντας συνεισφορές στην Ορθόδοξη θεολογία, την πνευματικότητα και τις λειτουργικές τέχνες παράλληλα μ’ επισταμένη ενασχόληση με τις προκλήσεις των σύγχρονων πολιτικών ιδεολογιών, της εμπειρικής επιστήμης και του πολιτισμικού μεταμοντερνισμού, είναι ήδη καιρός να αποχωρήσουμε από μια εικόνα της εκκλησιαστικής παράδοσης που δεν έχει καμία σχέση με την ιστορία της και στοχεύει να αποστεώσει τις ελλιπώς κατανοητές έννοιες σε μια συλλογή μουσειακών αντικειμένων και να προχωρήσουμε πέρα από τις πολώσεις του επικρατούντος / τρέχοντος λόγου στην Ορθόδοξη Εκκλησία οι οποίες έρχονται σ ευθεία αντίφαση με το πνεύμα του λόγου και της διάκρισης που έχει ωθήσει την ανάπτυξη της Ορθόδοξης παράδοσης.

Ο μεγάλος θεολόγος του 20ού αιώνα Βλαντιμίρ Λόσκιⁱⁱⁱ:

‘’Εάν οι Γραφές και όλα όσα μπορεί να παράγει η Εκκλησία με λέξεις γραμμένες ή προφερόμενες, με εικόνες ή με σύμβολα λειτουργικές ή με άλλο τρόπο, αντιπροσωπεύουν τους διαφορετικούς τρόπους έκφρασης της Αλήθειας, η Παράδοση είναι ο μοναδικός τρόπος λήψης της. Λέμε συγκεκριμένα ο μοναδικός τρόπος και όχι ομοιόμορφος τρόπος, γιατί στην Παράδοση στην καθαρή της έννοια δεν ανήκει τίποτα τυπικό/επίσημο. Δεν επιβάλλει στην ανθρώπινη συνείδηση επίσημες εγγυήσεις για τις αλήθειες της πίστης, αλλά δίνει πρόσβαση στην ανακάλυψη των εσωτερικών τους αποδείξεων. Δεν είναι το περιεχόμενο της Αποκάλυψης, αλλά το φως που την αποκαλύπτει. Δεν είναι η λέξη, αλλά η ζωντανή πνοή που κάνει τις λέξεις να ακούγονται ταυτόχρονα με τη σιωπή από την οποία προήλθε. Δεν είναι η Αλήθεια, αλλά μια επικοινωνία του Πνεύματος της Αλήθειας, έξω από την οποία δεν μπορεί να ληφθεί η αλήθεια…. Είναι η ζωή του Αγίου Πνεύματος στην Εκκλησία’’.

Σε ένα δοκίμιο που δημοσιεύτηκε το 2000, ο Μητροπολίτης Αντώνιος (Anthony Bloom) όπου μιλούσε για την πρόσφατα αναστημένη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία,έγραψε:

‘’Η Εκκλησία, ή μάλλον οι κληρικοί και κάποιοι από τους συνειδητούς εκκλησιαζόμενους, φοβούνται να κάνουν κάτι λάθος. Μετά από όλα αυτά τα χρόνια που οι άνθρωποι δεν μπορούσαν να σκεφτούν ή να μιλήσουν ανοιχτά μεταξύ τους και έτσι υπερέβησαν, λ.χ, τον 19ο αιώνα, εξακολουθεί κι υπάρχει πολύς φόβος, που κάνει τους ανθρώπους να αρκούνται στην απλή επανάληψη αυτού που έχει υιοθετήσει η Εκκλησία εδώ και πολύ καιρό και αυτού που είναι γνωστό ως εκκλησιαστική γλώσσα και εκκλησιαστικό δόγμα. Αυτό πρέπει να αλλάξει αργά ή γρήγορα’’.

Το φαινόμενο είναι το ίδιο: ο φόβος της αλλαγής, που προέρχεται από μια εσφαλμένη αντίληψη ότι το παρελθόν κρατά όλα τα κλειδιά για όλα τα ερωτήματα – στο παρόν και μέλλον – κι οδηγεί στην απόρριψη της ελευθερίας.

«Ο Θεός επιθυμεί όλοι να σωθούν και να έρθουν στη γνώση της αλήθειας». (1 Τιμ. 2:4) Η γνώση προέρχεται από την είσοδο στο μυστήριο του Χριστού.

Κατά συνέπεια, Αυτός που είναι η μόνη Αλήθεια μας γνέφει να πλησιάσουμε και να μην αγνοήσουμε, να απορρίψουμε ή να απορρίψουμε την ειλικρινή και σωτήρια έρευνα.

Βέβαια, ο φόβος της αλλαγής εκτοπίζει το κύρος μιας πνευματικότητας που έχει τις ρίζες της στην προσευχή, τη μελέτη και τον ανοιχτό διάλογο με ολόκληρη την Εκκλησία και στην θέση της τοποθετεί την Τυραννία. Και ο φόβος της απώλειας του ελέγχου οδηγεί στην καταστολή, η οποία είναι η πηγή απειλών κατά κληρικών και λαϊκών με πειθαρχικά μέτρα—για ποιο λόγο; Για την άσκηση της ακαδημαϊκής ελευθερίας και την επιβεβαίωση της ελευθερίας του θεολογικού και πνευματικού λόγου, που είναι η ψυχή της Ορθόδοξης Παράδοσης.

Κάθε σοβαρός μελετητής των Πατερικών συγγραμμάτων γνωρίζει ότι οι μεγάλοι στοχαστές της Ορθόδοξης Εκκλησίας, στην αναζήτηση της Αλήθειας, έχουν επιδοθεί σε ζωηρές και συχνά δηκτικές συζητήσεις. Επιπλέον, οι απόψεις τους, συναινετικές όσο και αποκλίνουσες, είναι άριστα καλά ενημερωμένες για τις εξελίξεις και τα ήθη της επιστήμης και του πολιτισμού της εποχής τους.

(…) Ο τίτλος «Επίσκοποι και Πεντηκοστή» είναι ένας σύντομος τρόπος να πούμε ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία επιβεβαιώνει τόσο το θεσμικό όσο και το χαρισματικό. 

Το Άγιο Πνεύμα διασχίζει την ιστορία της Εκκλησίας, τις γραφές της, τη Λειτουργία, τα Μυστήρια, τις εικόνες και αυτό που θα μπορούσε να ονομαστεί ως οι δομές διάκρισης (Α΄Ιωαν.4,1 ), εννοώντας ιδιαίτερα τους επισκόπους της που ενεργούν σε Σύνοδο.

Ταυτόχρονα, η πίστη στην εμπειρία του Πνεύματος που μιλάει στο παρελθόν εξισορροπείται από τη διάκριση της φωνής του Αγίου Πνεύματος που μιλάει στο παρόν. Και εδώ οι επίσκοποι παίζουν τον βασικό ρόλο.

Ας σκεφθούμε μια εικόνα παιδικής χαράς, και μια τραμπάλα, με την παράδοση στη μία πλευρά και τη σύγχρονη εμπειρία από την άλλη. Οι επίσκοποι βρίσκονται στο κέντρο, ως υπομόχλιο, διακρίνοντας την κατεύθυνση του Πνεύματος για να φέρουν αυτές τις δύο διαστάσεις σε ισορροπία.

Βεβαίως, η υπόλοιπη Εκκλησία - κληρικοί, λαϊκοί, μοναχοί, και ακόμη και λόγιοι λαϊκοί—είναι εκεί για να εμπνεύσουν, να βοηθήσουν και να προκαλέσουν τους επισκόπους να μπουν σε αυτή τη διαδικασία, αλλά η ειδική κλήση των επισκόπων είναι να διατηρήσουν την ισορροπία μεταξύ της πίστης στην Παράδοση και της διάκρισης του Πνεύματος στο σήμερα.

Όποιος θέλει να κατανοήσει την αόρατη/μυστική καρδιά της ορθόδοξης χριστιανικής αυτοσυνειδησίας πρέπει να λάβει σοβαρά υπόψη την κεντρική θέση που δίνεται στους επισκόπους σε όλο τον Ορθόδοξο κόσμο – ανεξάρτητα από την γεωγραφία, εθνότητα, εθνικότητα, πολιτισμό, ιστορία ή άλλους ιστορικούς δευτερεύοντες παράγοντες.

Αλλά τίποτα από αυτά δεν πρέπει να μας κάνει να ‘’πετάμε σε ρομαντικά σύννεφα’’ Είναι μια χαοτική διαδικασία που λαμβάνει χώρα με την πάροδο του χρόνου μέσα από κόπωση και ταραχή ανθρώπινων όντων – συμπεριλαμβανομένων των επισκόπων – που όλοι με τον δικό τους τρόπο «βλέπουν μέσα από ένα ποτήρι στα σκοτεινά» (Α΄ Κορ 13:12).¹

Το πώς το θεσμικό και χαρισματικό αυτό μοντέλο («επίσκοποι και Πεντηκοστή») μπορεί να εφαρμοστεί στη σύγχρονη ορθόδοξη πρακτική μπορεί να καταδειχθεί από την απάντηση ^ivτου Μητροπολίτη Κάλλιστου Γουέαρ (Kallistos Ware)^v στη Διάσκεψη του Λάμπεθ (LAMBETH)το 2008, όπου προσκλήθηκε να εκπροσωπήσει το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως ως παρατηρητής.

(...)Ο Μητροπολίτης Κάλλιστος απάντησε ότι, όταν αντιμετωπίζει αποφάσεις για οποιοδήποτε νέο ζήτημα η Εκκλησία, πρέπει να είναι προσεκτική στο να διατηρεί μια ισορροπία μεταξύ «καθολικής/ομόφωνης συναίνεσης» και «προφητικής δράσης».

Οι Αγγλικανοί, υποστήριξε, είχαν επικεντρωθεί περισσότερο στο δεύτερο παρά στο πρώτο. Οι Ορθόδοξοι, από την άλλη πλευρά, ενώ ιστορικά έχουν τονίσει την πιστότητα στην προηγούμενη χρονικά συναίνεση, πρέπει ωστόσο να παραμείνουν ανοιχτοί στην πιθανότητα αλλαγής εμπνευσμένης από το Αγ. Πνεύμα που προέρχεται από τα πιο απροσδόκητα μέρη.

‘’Όμως θα μπορούσαμε επίσης να πούμε, οτι δεν πρέπει να υπάρχει και η δυνατότητα για μια προφητική ενέργεια; Η αλλαγή δεν θα γίνει, εκτός και αν κάποιοι άνθρωποι είναι πρόθυμοι να σηκωθούν και να πουν, αυτό πρέπει να κάνουμε. Και ακόμα κι αν η μαρτυρία τους είναι άκρως αμφιλεγόμενη, ποιος θα σταθεί ωστόσο στη θέση τους. Θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι ίσως η Αγγλικανική Κοινότητα καθοδηγήθηκε από το Άγιο Πνεύμα για να οδηγήσει άλλους Χριστιανούς σε νέα μονοπάτια. Τώρα μπορώ να το εξετάσω ως έγκυρο επιχείρημα, και θέλω να το αντιπαραβάλλω με το ζήτημα ότι πρέπει να ενεργούμε με ‘’καθολική συναίνεση’[… Ο Χριστός δεν μας είπε ότι ποτέ ‘& τίποτα δεν πρέπει να γίνει για πρώτη φορά. Όλη η μαρτυρία της πρώτης Εκκλησίας δείχνει προς μια διαφορετική κατεύθυνση’’.

Επιτρέψτε μου να είμαι σαφής. Ο Μητροπολίτης Κάλλιστος δεν υποστήριζε την Αγγλικανική θέση. Αλλά επεδοκίμασε ως έγκυρο επιχείρημα την πιθανότητα οι Αγγλικανοί να είναι μέρος του σχεδίου του Θεού να οδηγήσει άλλους Χριστιανούς -ακόμη και Ορθοδόξους- σε νέες κατευθύνσεις. Αυτό είναι μέρος της διαδικασίας ‘’διάκρισης’’ που σε πρώτη φάση ανήκει στους επισκόπους και στη συνέχεια στην Εκκλησία ως σύνολο τελικά .

Ανεξάρτητα από το πόσο εμπνευσμένος μπορεί να είναι ένας διάλογος, για να προχωρήσουν οι Ορθόδοξοι στη σφαίρα της λήψης πραγματικών αποφάσεων , τούτο απαιτεί δράση από τους επισκόπους της εκκλησίας.

Ενώ οι αποφάσεις τους πρέπει να γίνονται δεκτές από ολόκληρο το σώμα των πιστών, ανήκει στην χαρισματική διακονία του να διακρίνουν ανά πάσα στιγμή ποιο είναι το σημείο ισορροπίας μεταξύ ‘’καθολικής συναίνεσης και της προφητικής δράσης’’.

Η ταραχώδης ιστορία των εκκλησιαστικών Συνόδων δείχνει ότι η λήψη αποφάσεων από τους επισκόπους και η αποδοχή από τους πιστούς είναι σπάνια μια απλουστευμένη διαδικασία, και υπάρχουν μεγάλες περίοδοι που δεν έγινε ασαφές ποιο θα είναι το τελικό αποτέλεσμα καθώς συνεχίζονται οι συζητήσεις (και θα συνεχιστούν, είτε είναι εξουσιοδοτημένες από τους επισκόπους είτε όχι).

Παρά τις διαφορές, οι Ορθόδοξοι όλων των πλευρών έχουν κοινή την πεποίθησή τους ότι το Άγιο Πνεύμα έχει μιλήσει μέσω της ιστορίας της εκκλησίας όχι λιγότερο απ’ όσο μίλησε μέσω των Γραφών. Ότι συνεχίζει να είναι παρών και να διδάσκει σήμερα. Ότι οι επίσκοποι είναι τα κύρια μέσα για τη διατήρηση της ενότητας της εκκλησίας μεταξύ των μελών της σήμερα και μεταξύ των μελών της στο παρελθόν, το παρόν και το μέλλον· και ότι οι επίσκοποι είναι τελικά υπεύθυνοι να διακρίνουν «τί τὸ Πνεῦμα λέγει ταῖς ἐκκλησίαις » (Αποκ. 2:7, 11, 17, 29, 3:6,13, 22).

Αυτός ο ισχυρισμός είναι πηγή πρόκλησης ανησυχίας δεδομένων των ‘’σκοτεινών σκευωριών και αμαρτιών’’ των επισκόπων στην εκκλησιαστική ιστορία τότε και μέχρι σήμερα.

Όμως, καθώς το Πνεύμα του Θεού δεν μπορούσε να εμποδιστεί να λειτουργεί μέσα στην ακανόνιστη, απρόβλεπτη ή υπερβολική εκδήλωση, δράση ή έννοια όλης της βιβλικής ιστορίας, έτσι και Αυτό λειτουργεί μέσα από την ακατάστατη ιστορία της ιστορικής /θεσμικής Εκκλησίας.

Και δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η ιστορία της εκκλησίας είναι επίσης η ιστορία των μαρτύρων, των αγίων αλλά και των αμφισβητούμενων εκκλησιαστικών συνόδων των οποίων η Αλήθεια τελικά ‘’διακρίνεται, επιβεβαιώνεται και προσλαμβάνεται’’ μόνο εκ των υστέρων από τις επόμενες γενιές.

Η εξουσία που δόθηκε στους επισκόπους δείχνει την υψηλή αξία που αποδίδει η Ορθόδοξη Εκκλησία στην ανθρώπινη συνέργεια με τον Θεό, την «υψηλή ανθρωπολογία» της.

Καλώς ή κακώς οι απλοί άνθρωποι έχουν ουσιαστικό ρόλο στη διατήρηση και την ανάπτυξη της Εκκλησίας σε κάθε δεδομένο χρόνο και τόπο. Εξ ου και η σοβαρότητα της κλήσης των επισκόπων ως οικονόμων της πίστεως.

Αλλά δεν είναι μόνοι. Η ‘’υψηλή ανθρωπολογία’’ της Ορθοδοξίας ισχύει επίσης και για τον ρόλο του κλήρου και των λαϊκών, όχι μόνο στη στήριξη των επισκόπων, αλλά και στο να τους διατηρούν αξιόπιστα δεσμευμένους στην παράδοξη κλήση να είναι πιστοί στη συναίνεση της προηγούμενης Παράδοσης, αντιμετωπίζοντας παράλληλα τις νέες ποιμαντικές ανάγκες, με την επεξεργασία νέων εμπειριών και της νέας γνώσης και με την ανάληψη προφητικής δράσης με πίστη στον Χριστό, ο οποίος είναι « ἐχθὲς καὶ σήμερον ὁ αὐτός καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας. » (Εβραίους 13:8).

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1Δηλ.’’ βλέπομεν γὰρ ἄρτι δι’ ἐσόπτρου ἐν αἰνίγματι, τότε δὲ πρόσωπον πρὸς πρόσωπον· ἄρτι γινώσκω ἐκ μέρους, τότε δὲ ἐπιγνώσομαι καθὼς καὶ ἐπεγνώσθην. ‘’.

i Rev Dr John A. Jillions is the former Chancellor of the Orthodox Church in America. He is a Visiting Professor of the Institute for Orthodox Christian Studies in Cambridge, England. Bishops and Pentecost: Authority and Charisms in the Orthodox Church (Journal of Pentecostal Theology 31 (2022) 171–183).

ii Αυτό το δοκίμιο βασίζεται σε μια εργασία για έναν ακαδημαϊκό διάλογο μεταξύ Ορθοδόξων και Πεντηκοστιανών Καθηγητών. Βλ. Jillions, J. A. (2022). Bishops and Pentecost, Journal of Pentecostal Theology, 31(2), 171-183. doi: https://doi.org/10.1163/17455251-31020002.

iii The Editors. (2022, July 25). Freedom from fear: Editorial response to the statement of the holy synod of the orthodox church in America — The wheel. The Wheel. Retrieved August 31, 2022, from https://www.wheeljournal.com/blog/2022/7/22/on-freedom-from-fear-editorial-response-to-the-statement-of-the-holy-synod-of-the-orthodox-church-in-america

iv ‘’ But then we might also say, should there not also be the possibility for a prophetic action? Will you ever have change unless some people are willing to stand up and say, this is what we ought to be doing? And even if their testimony is highly controversial, who will nonetheless stand by their position. It could be argued that perhaps the Anglican Communion was guided by the Holy Spirit to lead other Christians into new paths. Now I can see that as a valid argument and I want to balance that against the point that we need to act with catholic consensus. How can we do both these things together - preserve catholic consensus, and yet allow grace for freedom in the Holy Spirit? Christ did not tell us that nothing should never be done for the first time. The whole witness of the early Church points in a different direction ‘’. Βλ. Fr. George Westhaver. (2008, February 8). Lambeth: Interview with the most rev. Kallistos ware, archbishop of Gt. Britain. VirtueOnline – The Voice for Global Orthodox Anglicanism.  https://virtueonline.org/lambeth-interview-most-rev-kallistos-ware-archbishop-gt-britain.

vTHE MOST REVD. METROPOLITAN KALLISTOS WARE OF DIOKLEIA IS TITULAR METROPOLITAN OF THE ECUMENICAL PATRIARCATE IN GREAT BRITAIN. He was one of the Ecumenical observers at the Lambeth Conference (2008).