IS CHRISTIAN THEOLOGY POSSIBLE WITHOUT THE FALL? (by Paul Ladouceur, https://publicorthodoxy.org/tag/paul-ladouceur/)

Με την πάροδο των αιώνων, η ιδέα - θεωρία της πτώσης της ανθρωπότητας από μια κατάσταση αρχέγονης ευδαιμονίας και κοινωνίας με τον Θεό ήταν, faute de mieux (μη ούσης άλλης καλύτερης εναλλακτικής λύσης), ένα βολικό θεολογικό κέλυφος για να εντάσσει τόσο σημαντικά χριστιανικά δόγματα όπως η προέλευση του κακού και του θανάτου, η προέλευση της πρωταρχικής αμαρτίας, της ανθρώπινης ηθικής αδυναμίας, της ενσάρκωσης του Ιησού Χριστού και της θεολογίας του βαπτίσματος.

Το πρόβλημα, όπως είχαμε επισημάνει σε ένα άρθρο το 2013, (Paul Ladouceur. (2013). Evolution and Genesis 2–3:The Decline and Fall of Adam and Eve. St Vladimir’s Theological Quarterly, 57(1), 135-176.) έγκειται στο ότι δεν είναι ότι δεν είναι δυνατόν, παρά τις γενναίες προσπάθειες να το πράξουμε, να συμβιβάσουμε μια ιστορική κατανόηση της βιβλικής ιστορίας του παραδείσου και της πτώσης Αδάμ και Εύας με δεδομένα(data) επιστημονικά και θεωρίες.

Η Γένεση (Κεφάλαιο 1-3) πρέπει αντ 'αυτού να διαβαστεί ως αλληγορία ή λογοτεχνικός - αρχέτυπος - μύθος, που προορίζεται να μεταφέρει ορισμένες θεμελιώδεις αλήθειες, όπως η θεϊκή προέλευση της δημιουργίας και της ανθρωπότητας και η (ενδοϊστορική) πραγματικότητα του «ανθρώπινου κακού».

Στο έργο της ''απο-ιστορικοποίησης''του κειμένου περί Αδάμ και της Εύας, του Κήπου της Εδέμ και της πτώσης, κυριαρχούν τρεις περιοχές: η φύση της ανθρώπινης ύπαρξης. η προέλευση του κακού · και το κίνητρο για την ενσάρκωση του Χριστού.

Η Γένεση δηλώνει μια μορφή ανθρώπινης τελειότητας πριν από την πτώση («prelapsarian»), και μια αποδυναμωμένη ανθρώπινη ύπαρξη μετά την πτώση («postlapsarian»).

Στην τυπική ερμηνεία της, η πτώση του Αδάμ εισήγαγε το κακό (και την παρακμή και τον θάνατο που το συνόδευσαν) στη δημιουργία.

Η εναλλακτική αφήγηση, υποστηρίξαμε, είναι ότι ο Θεός δημιούργησε έναν κόσμο που δεν ήταν ούτε τέλειος ούτε ατελής, αλλά «δυνάμενος να τελειοποιηθεί/ τελειοποιήσιμος»: η αποσύνθεση και ο θάνατος, είτε σε συμπαντική είτε σε μικροσκοπική κλίμακα, ήταν εγγενείς στη δημιουργία από την πρώτη στιγμή.

Ο Θεός δημιούργησε τον θάνατο; Στην αρχή, η απάντηση είναι προφανής: Ένας καλός Θεός δεν θα μπορούσε να δημιουργήσει κάτι τόσο κακό όσο ο θάνατος. Το να προτείνουμε κάτι διαφορετικό είναι εξωφρενικό, αν όχι βλάσφημο.

Μερικοί κλάδοι της αρχαίας φιλοσοφικής σκέψης αποδίδουν τη δημιουργία του υλικού σύμπαντος σε μια Κακή Πρώτη Αρχή, με την οποία θα μπορούσε να συσχετιστεί ο θάνατος.

Προσπαθώντας να κάνετε ελιχθεί μεταξύ αυτών των δύο απαράδεκτων λύσεων, η τυπική ερμηνευτική αφήγηση αποδίδει την εισαγωγή του κακού και του θανάτου στον κόσμο σε έναν ανθρώπινο παράγοντα: η αμαρτία του Αδάμ φέρνει το θάνατο όχι μόνο για τους πρώτους ανθρώπους, αλλά και σε όλη τη δημιουργία.

Στην εναλλακτική αφήγηση, ο θάνατος υπάρχει στο σύμπαν από την αρχή, τόσο η καταστροφή των άψυχων ενώσεων, όσο και ο θάνατος των ζωντανών πλασμάτων. Αυτά αντισταθμίζονται από την ανασύνθεση σωματιδίων σε νέες ενώσεις και τη διαιώνιση ή εξέλιξη των ζωντανών όντων.

Το να υπάρχεις, να ζεις, συνδέεται στενά με την αλλαγή, την καταστροφή, τον θάνατο και την Ανάσταση.

Τα κύτταρα που συνθέτουν το ανθρώπινο σώμα πεθαίνουν συνεχώς και αντικαθίστανται από άλλα κύτταρα - κανείς δεν θα μπορούσε να ζήσει χωρίς το θάνατο και την αναπλήρωση των κυττάρων.

Αναπτύσσοντας τη ζωή, ο Θεός ενστάλαξε στη δημιουργία τους μηχανισμούς - νόμους της χημείας, της φυσικής και της βιολογίας - με τους οποίους τα πλάσματα θα μπορούσαν να ζήσουν και να διασφαλίσουν τη συνέχιση της ζωής πριν πεθάνουν.

Δημιουργώντας τη ζωή, ο Θεός επιτρέπει στον θάνατο να συμβεί.

Αλλά το Κακό είναι άλλης τάξης.

Το αληθινό Κακό είναι μια ηθική κατηγορία(moral category), που εξαρτάται από μια εσκεμμένη πράξη ενός πλάσματος προικισμένου με ελεύθερη βούληση.

Ελλείψει της δύναμης να αποδεχθεί ή να απορρίψει τη θεϊκή καλοσύνη και αγάπη, το κακό υπάρχει μόνο κατ 'αναλογία, όχι ως οντολογική κατηγορία.

Δεν υπάρχει κακό στο θάνατο των αστεριών, στις μαύρες τρύπες, στη φυσική εξαφάνιση ειδών, ή στο κυνήγι της λείας, στην ασθένεια και στο θάνατο στον φυσικό κόσμο.

Αυτά τα γεγονότα είναι τραγικά κατά μια συμπαντική έννοια, αλλά δεν υπάρχει εκεί κανένα ηθικό κακό. Ο θάνατος είναι μέρος της δημιουργίας του Θεού από την αρχή, ενώ το κακό έγινε εφικτό λόγω του δώρου του Θεού για ελεύθερη βούληση στην ανθρωπότητα. Το Κακό προέκυψε ως αποτέλεσμα της συνειδητής απόρριψης εκ μέρους της ανθρωπότητας προς τον Θεό.

Δεν είναι δυνατό να προσδιοριστεί πότε και πώς έγινε αυτό αρχικά, ούτε είναι ιδιαίτερα σημαντικό.
Δεν προέκυψαν κοσμικές συνέπειες από την «πρώτη αμαρτία», δεδομένου ότι ο θάνατος ήταν ήδη παρών στον κόσμο και η εν δυνάμει τελειότητα εγγεγραμμένη στην ανθρώπινη φύση ως ο απώτερος σκοπός της ανθρωπότητας.
Σε αυτήν την εναλλακτική αφήγηση, η ενσάρκωση του Χριστού δεν ήταν για να αποκαταστήσει τη ζημιά που προκλήθηκε από την ‘’πρώτη ανθρώπινη ανυπακοή’’, αλλά να επαναενεργοποιήσει την ‘’απόλυτη τελειότητα’’ της ανθρωπότητας.
Ο Χριστός ο οποίος γίνεται αισθητός ως το μέσο για την επίτευξη αυτής της τελειότητας, που θεωρείται ως η ένωση με τον Θεό, εγκλωβίζεται στις χριστιανικές έννοιες της «θέωσης», του εξαγιασμού, της αγιότητας και της δικαίωσης.

Η ορθόδοξη και η δυτική θεολογία αποδίδουν με διαφορετικές έννοιες την αρχική αμαρτία(ancestral sin).
Στην Ορθοδοξία, η αρχική αμαρτία είναι η αμαρτία των πρώτων ανθρώπων η οποία μερικές φορές αναφέρεται ως «η προγονική αμαρτία». (Rōmanidēs, I. S. (2002). The ancestral sin (1st ed.). Paperback,Zephyr Publishing.)
Οι απόγονοι των πρώτων ανθρώπων κληρονομούν τις συνέπειες της προγονικής αμαρτίας, οι οποίες συνήθως περιγράφονται ως αποσύνθεση, θάνατος και τάση προς το κακό. Αλλά δεν κληρονομούν την ενοχή που προέρχεται από την πρώτη αμαρτία, επειδή η ενοχή είναι προσωπική και δεν μεταδίδεται.
Μεγάλο μέρος όμως της δυτικής θεολογίας μετά από τον Αυγουστίνο σκέφτηκε ότι η ενοχή της πρωτότυπης αμαρτίας (ancestral sin) μεταδόθηκε στους απογόνους των πρώτων «γεννητόρων» και καταργήθηκε μόνον από το βάπτισμα.
Στην Ορθόδοξη θεολογία, το βάπτισμα δεν έχει καμία σχέση με την αρχική αμαρτία, αλλά είναι η τελετή μύησης (σύνδεση) στο Σώμα του Χριστού.

Η εναλλακτική αφήγηση μας υποχρεώνει στην επανεξέταση της έννοιας της αρχικής αμαρτίας, η οποία ουσιαστικά δεν έχει πλέον μεγάλη θεολογική σημασία, ακόμη και αν υποδηλώνει ότι η αμαρτία και το κακό δεν είναι εγγενή στην ανθρώπινη φύση και άρα μπορεί μόνον να διατηρήσουν κάποια παιδαγωγική χρησιμότητα ως μια αλληγορία.

Οι Ορθόδοξοι πιστοί απαγγέλλουν σε κάθε Θ. Λειτουργία στο Σύμβολο της Πίστεως ότι ο Ιησούς Χριστός «έγινε άνθρωπος για εμάς και για τη σωτηρία μας εκ Πνεύματος αγίου και Μαρίας της Παρθένου».
Το ορθόδοξο δόγμα δεν περιέχει κανένα άλλο κίνητρο για την ενσάρκωση.

Ο αγ. Μάξιμος ο Ομολογητής θεώρησε ότι η ενσάρκωση του Χριστού ήταν «ο ένας απόλυτος και πρωταρχικός σκοπός του Θεού στην πράξη της δημιουργίας» (Georges Florovsky,(1957) “Cur Deus Homo? The Motive of the Incarnation”).
Η αντίληψη ότι η Ενσάρκωση θα είχε πραγματοποιηθεί ακόμη και χωρίς την πτώση εμφανίζεται στη δυτική θεολογία από τον John Duns Scotus (Williams, Thomas,. (2019). John Duns SCOTUS. Stanford Encyclopedia of Philosophy. https://plato.stanford.edu/entries/duns-scotus/ ) και μετά.
Έτσι, η ιδέα της ενσάρκωσης χωρίς την πτώση δεν είναι ξένη για τη χριστιανική θεολογία, αν και παρέμεινε απλά θεωρητική. Το εναλλακτικό ερμηνευτικό σενάριο, απορρίπτοντας την πτώση ως ιστορικό γεγονός, βασίζεται στην ιδέα ότι η ενσάρκωση δεν εξαρτάται από την πτώση.

Η ενσάρκωση του Χριστού, οι , το πάθος, ο θάνατος και η Ανάσταση Του ήταν απαραίτητες για να παρασχεθεί ο τρόπος (Χριστός) και τα μέσα (Χριστός) με τους οποίους οι άνθρωποι μπορούν να επιτύχουν την τελειότητα στην οποία έκπαλαι καλούνται.

Ομοίως, η εικασία για το αν ο Χριστός ανέλαβε την πρωτότυπη ή την πεπτωκυϊα ανθρώπινη φύση δεν έχει έντονη θεολογική σημασία.

Κανένα ουσιώδες στοιχείο της χριστιανικής θεολογίας δεν απειλείται ως αποτέλεσμα της ''απο-ιστορικοποίησης'' της διήγησης της Γένεσης περί της Εδέμ και της πτώσης, παρότι και αυτό απαιτεί την αναδιατύπωση πτυχών των χριστιανικών αντιλήψεων για την ανθρώπινη ύπαρξη, την προέλευση του θανάτου και του κακού, την αρχική αμαρτία, την κίνητρο για τη θεολογία της Ενσάρκωσης και της Βάπτισης.

Κάνοντας μια δημιουργική επαναβαθμονόμηση με στόχο την εξάλειψη της πτώσης ως deus ex machina λύση σε δύσκολες θεολογικές ερωτήσεις, η χριστιανική θεολογία μπορεί να ανακάμψει κι αυτή από πτώση.

ΒΟΗΘΗΜΑΤΑ

• John Zizioulas, “Christology and Existence: Th e Dialectic of Created and Uncreated and the Dogma of Chalcedon,” Synaxi 2 (1982), in Synaxis: An Anthology of the Most Important Orthodox Th eology in Greece Appearing in the Journal Synaxi from 1982 to 2002 .

• John Zizioulas, “Preserving God’s Creation,” King’s Th eological Review 12–13 (1989– 90).

• Rōmanidēs, I. S. (2002). The ancestral sin (1st ed.). Paperback,Zephyr Publishing.

• Georges Florovsky,(1957) “Cur Deus Homo? The Motive of the Incarnation”.

• Williams, Thomas,. (2019). John Duns SCOTUS. Stanford Encyclopedia of Philosophy. https://plato.stanford.edu/entries/duns-scotus/ .

• Paul Ladouceur. (2013). Evolution and Genesis 2–3:The Decline and Fall of Adam and Eve. St Vladimir’s Theological Quarterly, 57(1), 135-176.