«Ξέρω πόσο αδύναμη και πονηρή είναι η ψυχή μου. Γνωρίζω το μέγεθος αυτής της διακονίας και τη μεγάλη δυσκολία του έργου. Περισσότερο θυελλώδη κύματα είναι εκείνα που ενοχλούν την ψυχή του ιερέα από τις καταιγίδες εκείνες που ταράσσουν τη θάλασσα. " (Άγιος Ιωάννης Χρυσόστομος, Για την ιεροσύνη).
Στο τέλος του 4ου αιώνα, πριν από 1600 χρόνια, ένας μη χειροτονημένος ακόμη, ο κατόπιν Άγιος Ιωάννης Χρυσόστομος, ασχολήθηκε με τη βαθιά προσωπική αναζήτηση, για το αν θα προχωρήσει προς τα εμπρός σε θετική, δηλαδή, απάντηση της κλήσης προς την ιεροσύνη. Πολλές από τις αντιλήψεις του σχετικά με τις προκλήσεις της ιερατικής διακονίας στην Εκκλησία δια χειροτονίας δεν είναι λιγότερο σχετικές με το σήμερα της Ανατολικής Ορθοδοξίας του 21ου αιώνα στις ΗΠΑ, όπως ήταν και για την Εκκλησία της Αντιόχειας του 4ου και 5ου μ.Χ αιώνα. Οι ιερείς της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας είναι πολύτιμα και μοναδικά μέλη του Σώματος του Χριστού, με ρόλους και προσδοκίες που τους τοποθετούν στο επίκεντρο της πνευματικής ζωής των ανθρώπων και των κοινοτήτων που έχουν κληθεί να υπηρετήσουν. Οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουν αυτοί και οι οικογένειές τους κατά την εκτέλεση του ιερού τους έργου σε μια όλο και πιο κοσμική κουλτούρα (Σ.τ.Μ., secular culture) δεν μπορούν να υποτιμηθούν, κάτι που επιβεβαιώνουν τόσο η αρχαία πατερική σοφία όσο και η σύγχρονη κοινωνική επιστήμη.
Ο ποιμαντικός ρόλος ως παράγοντας κινδύνου.
«Ένας ιερέας πρέπει να είναι νηφάλιος και να διεισδύει στα πράγματα χάρις στη διάκριση, και να έχει χίλια μάτια που να κοιτάζουν προς κάθε κατεύθυνση, γιατί ζει όχι μόνο για τον εαυτό του αλλά για ένα μεγάλο πλήθος προσώπων» (Άγιος Ιωάννης Χρυσόστομος, Για την ιεροσύνη).
Η έρευνα της κοινωνικής επιστήμης για την ευεξία των κληρικών επισημαίνει τον μοναδικό ρόλο των κληρικών ως των «πρώτων που ανταποκρίνονται στον πόνο», εκείνων που αναμένεται από τους ανθρώπους να παρέχουν εξειδικευμένη ποιμαντική φροντίδα για καταστάσεις όπως κρίσεις ψυχικής υγείας και κατάχρησης ουσιών, οικογενειακές και οικονομικές καταστάσεις καταστροφής ή έκτακτης ανάγκης και επεισόδια βαθιάς απώλειας και θλίψης.
Συχνά, οι κληρικοί καλούνται να εισέλθουν σε καταστάσεις που απαιτούν σημαντικά υψηλότερα επίπεδα πολυσχιδούς κατάρτισης και «εξειδικευμένης επιστημονικής αυθεντίας» από ό, τι εκείνοι διαθέτουν, καλούνται από τους άλλους να συνδράμουν με την προσδοκία ότι θα ποιμάνουν επιδέξια το τραυματισμένο ποίμνιό τους και θα το κατευθύνουν στους υλικούς και ηθικούς πόρους που απαιτούνται για σταθεροποίηση και θεραπεία των απωλειών της ζωής τους.
Αυτά και πολλά άλλα ‘’διακονήματα’’, εκτός από τις λειτουργικές, λατρευτικές, διοικητικές, διδακτικές, πνευματικές και κηρυγματικές πτυχές των αρμοδιοτήτων αυτής της διακονίας τους.
Τα δευτερογενή τραύματα (Vicarious trauma, ως ο αντίκτυπος της τακτικής έκθεσης στο πρωτογενές τραύμα των αδελφών και στη βαθιά ταλαιπωρία των άλλων, ή το τραύμα που προκύπτει από την ‘’ενσυναισθητική’’ ανάμειξη με τους εμπλεκόμενους του πρωτογενούς τραύματος) και η εξάντληση (burnout) αποτελούν διαρκείς κινδύνους, όταν η αδυσώπητα συνεχής ποιμαντική ευθύνη συνυπάρχει μ’ ανεπαρκή εκπαίδευση και υποστήριξη (Σ.τ.Μ., εκ του εκκλησιαστικού σώματος).
Σχεσιακή επιθετικότητα / εχθροπάθεια ως παράγοντας κινδύνου.
«Για εκείνους που τον περιβάλλουν, είναι έτοιμοι όλοι να τον χτυπήσουν και να τον ανατρέψουν, όχι μόνο οι εχθροί και οι αντίπαλοί του, αλλά και πολλοί από εκείνους που προσποιούνται ότι τον αγαπούν».(Άγιος Ιωάννης Χρυσόστομος, Για την ιεροσύνη).
Ενώ τα λόγια του ιερού Χρυσοστόμου μπορεί να εμφανίζονται ως υπερβολικά, ευρήματα από έρευνα που πραγματοποιήθηκε πρόσφατα στο Ινστιτούτο Danielsen στο Πανεπιστήμιο της Βοστώνης, επιβεβαιώνουν την πραγματικότητα των σχεσιακών προκλήσεων που αντιμετωπίζουν οι Έλληνες Ορθόδοξοι κληρικοί σε καθημερινή βάση.
Σε μια μελέτη επί των Ελλήνων Ορθόδοξων κληρικών και των συζύγων των κληρικών στις ΗΠΑ, πάνω από το 40% των 200 ερωτηθέντων επιβεβαίωσε συμπτώματα που σχετίζονται με τραύμα σε επίπεδο που ενδεχομένως πληρούσε τα κριτήρια για Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες (PTSD), δηλαδή, έναν αριθμό πολύ υψηλότερο από ό, τι στο γενικό πληθυσμό.
Απηχώντας στις παρατηρήσεις του ιερού Χρυσοστόμου, η κύρια πηγή του άγχους και του τραύματος που βίωσαν αυτοί οι κληρικοί και οι οικογένειές τους, ήταν η σχεσιακή επιθετικότητα-εχθρότητα στην οποία υποβλήθηκαν στο πλαίσιο της ενοριακής διακονίας.
Ορισμένες από αυτές τις πηγές περιελάμβαναν: αλληλεπιδράσεις με ποικίλα δεινά και βάσανα, θυμωμένους, ταραγμένους και μερικές φορές σαδιστικούς (ανελέητους) ενορίτες που εστιάζουν την προσοχή και κατευθύνουν τα παράπονά τους στην οικογένεια του ιερέα και τον ίδιο τον ιερέα («Είχα τρομώδεις συναντήσεις με θυμωμένους ενορίτες»), λαϊκοί ηγήτορες, ιδιαίτερα κάποια μέλη των κοινοτικών συμβουλίων, που επιδιώκουν να εξασφαλίσουν εξουσία και επιρροή εντός της ενοριακής κοινότητας («Τρία μέλη του συμβουλίου με εκφοβίζουν εδώ και χρόνια»). Και έλλειψη υποστήριξης από τον Επίσκοπο («Η έλλειψη υποστήριξης του επισκόπου ήταν καταστροφική και ανεξήγητη»).
Αν και όλα τα επεισόδια σχεσιακής επιθετικότητας δεν αποβαίνουν τραυματικά, όμως όταν συνδυάζονται με έλλειψη προστατευτικών σχέσεων, δομών και αυθεντίας, οι κίνδυνοι για συμπτώματα τραύματος αυξάνονται δραματικά.
Ο ναρκισσισμός ως παράγοντας κινδύνου.
«Αν ένας άνθρωπος είναι εμπαθής ή κακός, ή υπερήφανος ή καυχησιολόγος , ή οτιδήποτε άλλο του είδους των παθών, (η ιεροσύνη) αποκαλύπτει όλες τις αδυναμίες του και τους αφήνει ακάλυπτους γρήγορα.» (Άγιος Ιωάννης Χρυσόστομος, Για την ιεροσύνη).
Οι περισσότερες προσεγγίσεις στην ανθρώπινη ψυχολογία δείχνουν τον αντίκτυπο που έχουν οι πρώιμες (παιδικές) σχεσιακές εμπειρίες και τα ακόλουθα περιβάλλοντα στην ανθρώπινη ανάπτυξη καθ 'όλη τη διάρκεια ζωής.
Οι εμπειρίες σχέσεων αγάπης και στοργής στα πρώϊμά μας χρόνια τείνουν να είναι πηγές προστασίας και ανθεκτικότητας κατά τη διάρκεια της ζωής, ενώ οι καταχρηστικές - προσβλητικές, γεμάτες παραμέληση και απώλειες πρώιμες σχέσεις μπορούν να δημιουργήσουν μακροπρόθεσμες προκλήσεις γύρω από την ανάπτυξη εμπιστοσύνης και την οικειότητας.
Οι κληρικοί δεν έχουν σχεδόν καμία ανοσία σε αυτές τις αναπτυξιακές πραγματικότητες.
Όντως, ένας σημαντικός αριθμός κληρικών κουβαλά εντός του τον αντίκτυπο ενός πρώιμου σχεσιακού τραύματος και απώλειας ή παραμέλησης, εμπειρίες που τους καθιστούν ακόμη πιο ευάλωτους στο δύσκολο περιβάλλον της διακονίας τους.
Πρόσφατη έρευνα για τους θρησκευτικούς ηγέτες επισημαίνει πώς για τους κληρικούς τέτοιου είδους σχεσιακές απώλειες της πρώιμης / παιδικής ηλικίας δημιουργούν μια έντονη διελκυστίνδα μεταξύ ταπεινού φρονήματος και αυτοπροστατευτικού ναρκισσισμού(self-protective narcissism).
Αυτή η έρευνα προσδιορίζει το όρια και το είδος της ταπεινοφροσύνης ως ψυχική ιδιότητα που αποτελείται από ακριβή αυτογνωσία, ανοιχτότητα και συναισθήματα φιλοξενίας απέναντι σε άλλους, μικρή εγρήγορση για προσπορισμό αξιωμάτων και κοινωνικής ανόδου, αλληλεγγύη στους καταπιεσμένους και ικανότητα διαχείρισης συναισθημάτων ντροπής και υπερηφάνειας - χαρακτηριστικά που συχνά σχετίζονται με μια αποτελεσματική (Σ.τ.Μ.,‘’καρποφόρα’’) θρησκευτική ηγεσία.
Η ταπεινότητα χαρακτηρίζεται από ανοιχτότητα στο Θεό, στον ‘’εαυτό’’ και στους άλλους.
Ο ναρκισσισμός, από την άλλη πλευρά, χαρακτηρίζεται από φόβο κι αυτοπροστασία, καθώς βλέπει τον ‘’εαυτό’’ τόσο μικρό και αδύναμο, και τους άλλους ως δυνητικά απειλητικούς σε αυτόν τον εαυτό.
Καταγράφονται δύο τύποι ναρκισσισμού – οι ευάλωτοι και οι μεγαλοπρεπείς / πομπώδεις.
Οι ναρκισσιστικά ευάλωτοι κληρικοί έχουν ισχυρές ανάγκες να θεωρηθούν ως «καλοί», τείνουν να κρύβουν τις ευπάθειές τους, συχνά εστιάζουν την προσοχή τους στους ενορίτες που τους βλέπουν ότι τα έχουν όλα καλά, ενορίτες που είναι προστατευτικοί / στοργικοί και «από την δική τους πλευρά », ενώ οι ίδιοι αυτοί κληρικοί μπορεί να είναι συναισθηματικά ασταθείς σε διαπροσωπικές συγκρούσεις.
Οι ναρκισσιστικά μεγαλοπρεπείς / πομπώδεις κληρικοί έχουν έντονη ανάγκη να θεωρηθούν εξαιρετικοί και τείνουν να είναι διαπροσωπικά «χειριστικοί», κυριαρχικοί και να επιδιώκουν την εξουσία και τον έλεγχο των άλλων. Τα χαρακτηριστικά τόσο των ευάλωτων όσο και των μεγαλόπρεπων ναρκισσισμών είναι κοινά σε κληρικούς που αντιμετωπίζουν λόγω αυτών εξάντληση, υψηλά επίπεδα διαπροσωπικών συγκρούσεων και παραβιάσεις ορίων μεταξύ αυτών και των άλλων(boundary violations ).
Φροντίδα στοργής για το Σώμα του Χριστού.
«Ο ιερέας πρέπει να προστατεύεται από όλες τις πλευρές κι από χαλύβδινη πανοπλία, με έντονη ειλικρίνεια και διαρκή επιφυλακή σχετικά με τον τρόπο ζωής του, για να αποφευχθεί ο κίνδυνος κάποιος να ανακαλύψει ένα εκτεθειμένο και παραμελημένο σημείο, και προκαλέσει μια θανατηφόρα πληγή».(Άγιος Ιωάννης Χρυσόστομος, Για την ιεροσύνη).
Όμως, οι ευπάθειες που περιγράφηκαν παραπάνω δεν είναι ανυπέρβλητες.
Η συνεχής επισκοπική και συνοδική προστασία και υποστήριξη για οικογένειες κληρικών και των ίδιων των κληρικών που έχουν αφιερώσει τη ζωή τους στην διακονία της εκκλησίας είναι κρίσιμη.
H συνεχιζόμενη «εκπαίδευση», κατάρτιση και η συμμετοχή σε ομαδικές συνεδρίες υποστήριξης είναι αποδεδειγμένες παρεμβάσεις φροντίδας για τους κληρικούς και τις συζύγους των.
Η εκπαίδευση και η κατάρτιση για τα ενοριακά στελέχη βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη στην Ελληνική Ορθόδοξη Αρχιεπισκοπή των ΗΠΑ και πρέπει να επεκταθεί, με στόχο την καθιέρωση πολιτισμικού κεφαλαίου συνεργασίας και αμοιβαίας υποστήριξης μεταξύ κληρικού και της ενοριακής λαϊκής ηγεσίας.
Τέλος, αποτελεσματικές και στοργικές και θεραπευτικές διέξοδοι πρέπει να συνεχίσουν να υφίστανται και να διατίθενται για τη φροντίδα των κληρικών και των οικογενειών των κληρικών που αντιμετωπίζουν ζητήματα ψυχικής υγείας (mental health).
Βιβλιογραφικές Αναφορές
- Neville, G., Moxon, T. A. (1977). Six Books on the Priesthood. United States: St. Vladimir’s Seminary Press.
- Ruffing,
E. G., Bell, C. A., & Sandage, S. J. (2020). PTSD symptoms in
religious leaders: Prevalence, stressors, and associations with
narcissism. Archive
for the Psychology of Religion,
0084672420926261. https://doi.org/10.1177/0084672420926261
- Ruffing,
E. G., Devor, N. G., & Sandage, S. J. (2018). Humility challenges
and facilitating factors among religious leaders: A qualitative
study. Journal
of Spirituality in Mental Health,
1–23. https://doi.org/10.1080/19349637.2018.1520184
- Ruffing,
E. G., Paine, D. R., Devor, N. G., & Sandage, S. J. (2018).
Humility and Narcissism in Clergy: A Relational Spirituality
Framework. Pastoral
Psychology. https://doi.org/10.1007/s11089-018-0830-4
- Sandage,
S. J., Jankowski, P. J., Bissonette, C. D., & Paine, D. R.
(2017). Vulnerable narcissism, forgiveness, humility, and depression:
Mediator effects for differentiation of self. Psychoanalytic
Psychology, 34(3),
300–310. https://doi.org/10.1037/pap0000042
- Gutheil, Thomas G., and O. Gabbard, Glen O. (1993). The concept of boundaries in clinical practice: Theoretical and risk-management dimensions. American Journal of Psychiatry,150, 188-196.
- - π. Βασίλειος Θερμός. (2020, December 8). Φτάνει πια! Καμία κουβέντα χωρίς ευθύνη από εδώ και πέρα! Αναστάσιος. https://anastasiosk.blogspot.com/2020/12/blog-post_93.html
- ΤΡΊΤΗ, 8 ΔΕΚΕΜΒΡΊΟΥ 2020
- Πρωτοπρεσβύτερος Βασίλειος Καλλιακμάνης. (2020, December 7). «Η ασκητική της Πανδημίας και του Lockdown». Πεμπτουσία. https://www.pemptousia.gr/2020/12/i-askitiki-tis-pandimias-ke-tou-lockdown/
- 4 Δεκεμβρίου 2020
- Πρωτοπρεσβύτερος Βασίλειος Καλλιακμάνης. (2020, December 4). Να μην μείνουν κλειστές οι Εκκλησίες τα Χριστούγεννα οι άνθρωποι θέλουν παρηγοριά [Video]. YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=5a49Kxw3jMc&feature=emb_logo
- 4-12-2020
- Sandage,
S. J., & Briggs, D. (2020, April 27). Humility and religious
leadership. The
ARDA | Global
Plus. http://globalplus.thearda.com/globalplus-humility-and-religious-leadership/
- Stavros, G., Sandage S., Onofrei, C., & Paine, D. (2015). Trauma, Relational Spirituality, and Resilience: A Study of Greek Orthodox Priests and Presvyteres. Unpublished report.
- Gabbard, Glen O. (1995). The early history of boundary violations in psychoanalysis. Journal of the American Psychoanalytical Association, 43, 1115-1136.
- Gabbard, Glen O., and Lester, Eva. (1995). Boundaries and boundary violations in psychoanalysis. New York: Basic Books.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου