Ήταν 2011 όταν οι διακεκριμένοι καθηγητές ψυχολογίας στις ΗΠΑ Ρόναλντ Ρόνερ και Αμπντούλ Καλέκ αναδείκνυαν στη μελέτη τους πόσο σοβαρές αρνητικές επιπτώσεις έχει στην ανάπτυξη της προσωπικότητας των παιδιών η απουσία του πατέρα ή η φυσική και ψυχική αποκοπή από αυτόν.
«Στα 50 χρόνια ερευνών μας σε κάθε ήπειρο εκτός από την Ανταρκτική, διαπιστώσαμε ότι τίποτα δεν έχει τόσο ισχυρή και αρνητική επίδραση στην ανάπτυξη της προσωπικότητας όσο το να απορρίπτεται κάποιος από έναν γονέα -ειδικά από έναν πατέρα- στην παιδική του ηλικία», υπογραμμίζουν οι ερευνητές. «Είναι σίγουρο ότι ο ρόλος του πατέρα στην ελληνική κοινωνία τείνει ακόμη να υποτιμάται και να μην αξιολογείται επαρκώς με βάση τα έγκυρα ερευνητικά δεδομένα.
Εκείνος εκφράζει τον κοινωνικό θεσμό, αυτό που σε κάθε πλαίσιο συγκροτεί τη συλλογική πραγματικότητα στην οποία καλείται να ενταχθεί το παιδί, εγκαταλείποντας τα αισθήματα παντοδυναμίας και εγωκεντρισμού που το χαρακτηρίζουν.
Ο πατέρας, λοιπόν, ουσιαστικά, εισάγει το νήπιο σε μια τριγωνική σχέση, που το απεγκλωβίζει από την πρωταρχική καθρεπτική/ συμβιωτική σχέση με τη μητέρα και τον εγκλεισμό στη ναρκισσιστική διάσταση και λειτουργία του εαυτού», μας λέει ο Ηλίας Κουρκούτας, καθηγητής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης.
Ο κ. Κουρκούτας υπογραμμίζει πως ερευνητικά πορίσματα αναδεικνύουν την κρισιμότητα και την ιδιαίτερη συμβολή του πατέρα, ανεξάρτητα από το ρόλο της μητέρας: Τα βρέφη πατέρων με υψηλό βαθμό εμπλοκής και αλληλεπίδρασης, συμπεριλαμβανομένων υψηλότερων επιπέδων παιχνιδιού και γενικότερα φροντίδας, είναι γνωστικά πολύ πιο ικανά στους πρώτους έξι μήνες από τα βρέφη μη εμπλεκόμενων πατέρων.
«Τα παιδιά εμπλεκόμενων πατέρων είναι πολύ πιο ικανοποιημένα από το σχολείο και είναι, επίσης, λιγότερο πιθανό να αποτύχουν μαθησιακά. Σε σύγκριση με τις μητέρες, η συζήτηση των πατέρων με τα νήπια χαρακτηρίζεται από περισσότερες ερωτήσεις (π.χ. "τι", "πού" κ.λπ.), κάτι που απαιτεί από τα παιδιά να αναλαμβάνουν μεγαλύτερη επικοινωνιακή ευθύνη στην αλληλεπίδραση.
Αυτό ενθαρρύνει τα νήπια να μιλούν περισσότερο, να χρησιμοποιούν πιο σύνθετο λεξιλόγιο και να παράγουν μεγαλύτερες εκφράσεις, όταν αλληλεπιδρούν με τους πατέρες τους. Επίσης, τα βρέφη των οποίων οι πατέρες εμπλέκονται σταθερά στη φροντίδα τους είναι πιο πιθανό να αναπτύσσουν βιώματα πιο ασφαλούς προσκόλλησης, να είναι πιο ικανά να χειριστούν την επαφή με "ξένα" πρόσωπα. Να είναι πιο ανθεκτικά σε αγχογόνες καταστάσεις, πιο πρόθυμα και ενεργητικά να εξερευνήσουν το περιβάλλον».
Η σταθερή εμπλοκή του πατέρα από τα πρώτα αναπτυξιακά στάδια συνδέεται, κατά τον ίδιο, με ένα αίσθημα συνολικής ικανοποίησης των παιδιών από τη ζωή, «πολύ λιγότερες εμπειρίες κατάθλιψης στο μέλλον και φοβικές αντιδράσεις, λιγότερα προβλήματα συμπεριφοράς, μεγαλύτερη αίσθηση κοινωνικής επάρκειας και χαμηλότερα επίπεδα νευρωτισμού.
Ο ισχυρότερος προγνωστικός παράγοντας ανάπτυξης ενσυναίσθησης σε ενήλικες είναι τα υψηλά επίπεδα πατρικής συμμετοχής στην παιδική ηλικία». επισημαίνει ο κ. Κουρκούτας.
«Πριν από πέντε χρόνια ξεκινήσαμε με τη Γεωργία να γράφουμε ένα βιβλίο για τη μητρότητα. Μια μέρα, κάποιος πατέρας ξεφύλλισε το βιβλίο και σχολίασε: "Όλα για τις μητέρες.
Για μας τους πατέρες τίποτα". Όταν έμαθα το περιστατικό, στενοχωρήθηκα, καθώς θεωρώ ότι το βιβλίο μας απευθύνεται εξίσου και στους δύο γονείς. Ωστόσο, κατάλαβα ότι μερικές φορές ένας πατέρας μπορεί να αισθάνεται αδικημένος. Έκανα έρευνα στο διαδίκτυο, αναζητώντας "βιβλία για πατέρες".
Σοκαρίστηκα όταν στη μηχανή αναζήτησης εμφανίστηκαν οι φράσεις: "Μήπως εννοείτε πατέρες της εκκλησίας;" και "μήπως εννοείτε βιβλία για μητέρες;".
Παρατηρώ σήμερα όλο και περισσότερους πατέρες να φροντίζουν τα παιδιά τους και να ξεφεύγουν από το πρότυπο του άνδρα που θεωρεί ότι αυτό είναι αποκλειστικά γυναικεία δουλειά. Υπάρχουν, όμως, ακόμη ριζωμένα στερεότυπα για τους άνδρες, που τους θέλουν αδιάφορους ή άχρηστους στη διαπαιδαγώγηση των παιδιών τους.
Εφόσον οι γυναίκες έχουν πλέον κατοχυρώσει τη θέση τους στον επαγγελματικό χώρο, ίσως ήρθε η ώρα να βρουν και οι άντρες τη δική τους θέση στο σπίτι», σημειώνει η κ. Τζωρτζακάκη. «Με αφορμή όλες αυτές τις σκέψεις, θελήσαμε με τη Γεωργία να γράψουμε ένα βιβλίο που θα μιλούσε για τον πατέρα. Ζητήσαμε, λοιπόν, από άντρες που μεγάλωσαν ή μεγαλώνουν τα παιδιά τους να μας μιλήσουν. Το αποτέλεσμα ξεπέρασε κάθε προσδοκία.
Κάθε συνάντηση ήταν ένα μικρό ταξίδι στη ζωή του καθενός. Μέσα από όλες αυτές τις συζητήσεις με τους άντρες, πρόβαλαν νέα πρότυπα σε σχέση με την πατρότητα, αναδύθηκε ένα νέο είδος πατέρα. Ένας πατέρας μπορεί, παρότι μανιώδης καπνιστής, να κόψει το κάπνισμα για χάρη του παιδιού του.
"Παίζω ποδόσφαιρο με τους γιους μου. Κάνω αυτό που ο πατέρας μου δεν έκανε μ' εμένα", μας είπε ένας άλλος, επιβεβαιώνοντας ότι υπάρχουν γονείς που επεξεργάζονται τη σχέση τους με τους δικούς τους γονείς και έτσι αλλάζουν τα πρότυπα. Συγκρατώ το περιστατικό με τον πατέρα που πήγαινε την κόρη του στον παιδικό σταθμό και αυτή έκλαιγε γοερά. Εκείνος διηγούνταν πως δεν μπορούσε να φύγει από εκεί, ένιωθε σαν να του ξερίζωναν την καρδιά. Ακόμη δεν μπορεί να το ξεπεράσει», συνεχίζει.
«Στη διάρκεια των συναντήσεων, είδα να γκρεμίζεται σαν χάρτινος πύργος η άποψή μου ότι οι άντρες δεν μιλούν και πολύ για τα συναισθήματά τους ή ότι τους ενδιαφέρει περισσότερο η δουλειά τους και λιγότερο η οικογένεια και τα παιδιά τους. Ήταν συγκλονιστικό για μας να βλέπουμε την ικανοποίηση ζωγραφισμένη στο πρόσωπο ενός πατέρα και να τον ακούμε να λέει: "Ύστερα, μου έδωσαν το ψαλίδι για να κόψω τον ομφάλιο λώρο. Ήταν πολύ σκληρός και ένιωθα περίεργα. Ένιωσα ότι επεμβαίνω και εγώ στην όλη διαδικασία".
Ο πατέρας μπορεί να μην κυοφορεί, να μην τίκτει, αλλά έχει ανάγκη να συνεισφέρει κι εκείνος στη διάρκεια του τοκετού και στο μεγάλωμα του παιδιού του.
Τέλος, συνειδητοποιήσαμε ότι το πένθος του άντρα μπορεί να διαφέρει από εκείνο της γυναίκας, ύστερα από μια αποτυχημένη εξωσωματική. Εγώ ήθελα να βγω, να πιω, να μεθύσω, να συναντήσω φίλους, να δούμε ταινίες, να διασκεδάσουμε. Το δικό της πένθος ήταν κλείσιμο, απομόνωση σε μια απίστευτη θλίψη. Έκλαιγε και δεν ήθελε καμία επαφή με τον έξω κόσμο», μας εξηγεί η κ. Τσούμπα.
Κατά τον κ. Ψυχίατρο / ψυχοθεραπευτή κ. Δημήτρη Καραγιάννη, η πατρότητα, μέχρι το πρόσφατο παρελθόν, ετίθετο ως μια αυτονόητη σχέση που αφορούσε την πιστοποίηση της βιολογικής ταυτότητας. «Η συνέχεια της οικογένειας απαιτούσε την ύπαρξη παιδιών και σε αυτό περιοριζόταν η σχέση του πατέρα με τα παιδιά. Μια εργοδοτική σχέση, όπου το μεγάλωμα των παιδιών ήταν στα αποκλειστικά καθήκοντα της μητέρας. Τα παιδιά είχαν συναισθηματική σχέση μόνο με τη μητέρα τους, ενώ ο πατέρας στην ανάπτυξή τους είχε συμπληρωματικό, περιφερειακό ρόλο και επενέβαινε μόνο σε έκτακτες καταστάσεις, όπως σε σοβαρές ασθένειες ή εκεί που η μητέρα τον καλούσε για να επιβάλει την τάξη.
Η ιδιότητα της πατρότητας παρέχεται και αναδεικνύεται από τη μητέρα. Μια γυναίκα που είναι ικανοποιημένη από τον άντρα της θα τον αναδείξει ως πατρική φιγούρα στα παιδιά της, ενώ μια γυναίκα που βρίσκεται σε σύγκρουση με τον άνδρα της ή με τον πατέρα των παιδιών της θα σταθεί εμπόδιο στη σχέση και θα την υπονομεύσει.
Είναι ξεκάθαρο ότι μια ικανοποιητική συντροφική σχέση είναι η βάση για την ύπαρξη μιας λειτουργικής σχέσης παιδιών με πατέρα. Παιδιά δυσλειτουργικών συντροφικών σχέσεων ταυτιζόμενα με τη μητέρα αρνούνται τη συναισθηματική σχέση με τον πατέρα, τον οποίο απορρίπτουν, με τις αντίστοιχες συνέπειες στην ψυχοσυναισθηματική τους εξέλιξη και τη σεξουαλική τους ταυτότητα.
Η άμεση σχέση του πατέρα με τα παιδιά είναι μια σύγχρονη κατάκτηση, που γενιές αντρών την είχαν στερηθεί. Η νέα σχέση απαιτεί τη διεκδίκηση του δικαιώματος του πατέρα να σχετίζεται με τα παιδιά του με το προσωπικό του ύφος. Δεν οφείλει να τα διαπαιδαγωγήσει όπως θα υποδείξει η μητέρα. Είναι ελεύθερος να σχετισθεί με τα παιδιά του με ζωντάνια και ρίσκο.
Ο άντρας που ακολουθεί πιστά το χαρτάκι στο σουπερμάρκετ χάνει την ερωτικότητά του, όπως και ο πατέρας που γίνεται "μπα-μάς". Έχει αντιστρέφει τους ρόλους και συναγωνίζεται τη μητέρα. Απογοητευμένος από τη δική του πορεία, προσπαθεί να αντλήσει από τα παιδιά του κάποια ικανοποίηση».
Όπως σημειώνει ο ψυχολόγος- ψυχοθεραπευτής Χάρης Πίσχος, πατέρας δεν γίνεται ένας άνδρας μόλις γεννηθεί το παιδί του, αλλά και μέσα από τη σχέση με τη σύζυγο και μητέρα των παιδιών. «Αν η μητέρα είναι ανασφαλής, έχει άγχος, εγκλωβίζεται στον δικό της ρόλο να αποδείξει ότι πρέπει να είναι καλή μητέρα και θέλει να τα κάνει όλα μόνη της, δημιουργεί ανισορροπία στο οικογενειακό σύστημα.
Η μητέρα είναι εκείνη που θα καλέσει τον πατέρα να γίνει ενεργό μέλος της οικογένειας, βάζοντάς τον με όρους εμπιστοσύνης στη σχέση που έχει αναπτύξει ήδη με το μωρό. Ένας πατέρας που δεν του επιτρέπεται ωα ταΐσει τα παιδιά ή να τα κάνει μπάνιο γιατί "δεν ξέρει πώς να το κάνει", είναι ένας πατέρας που θα αμφισβητήσει το ρόλο του, θα ενοχοποιηθεί και που, στη συνεχή επανάληψη αυτών των καταστάσεων, θα απομακρυνθεί από την οικογένεια.
Θα επιστρέφει σε αυτό που ξέρει να κάνει καλά, να είναι ο κουβαλητής του σπιτιού, μακριά από συναισθήματα και σχέσεις». Σύμφωνα με τον ίδιο, για πρώτη φορά ο πατέρας μπορεί να προσδιορίσει το ρόλο του, όχι πια ως συμπληρωματικό της μητέρας, αλλά ολόκληρο.
«Ο πατέρας είναι ολόκληρος όταν κοιμίζει, ταΐζει και πλένει το παιδί, όταν η μητέρα είναι κουρασμένη και καταβεβλημένη τους πρώτους μήνες μετά τον τοκετό. Ο πατέρας είναι ολόκληρος όταν φροντίζει να μάθει στα παιδιά την πειθαρχία και τα όρια.
Με τη μητέρα να έχει αναμφισβήτητα πιο δυνατό συναισθηματικό δέσιμο βάζοντας πιο χαλαρά όρια, ο πατέρας έρχεται να ισορροπήσει τις σχέσεις και να κάνει τα παιδιά να νιώσουν ασφάλεια μέσα από τα όρια».
Τα αγόρια βλέπουν στον πατέρα τον μελλοντικό εαυτό τους, επισημαίνει ο κ. Πίσχος. «Θέλοντας να μοιάσουν στον πατέρα τους, ζητούν την αναγνώριση και την επιβεβαίωση σε ό,τι κάνουν, όταν είναι στην παιδική ηλικία, και θέλουν να τον ξεπεράσουν , όταν είναι στην εφηβεία. Αυτό που χρειάζεται ο γιος από τον πατέρα είναι το ενδιαφέρον, την εκτίμηση, την ειλικρίνεια, τις εμπειρίες, την αίσθηση ότι θα είναι δίπλα του, ό,τι και να γίνει.
Ας μην πέσει στην παγίδα των εύκολων λύσεων και παραινέσεων τύπου "μην κωλώνεις πουθενά", "δώσ' τα όλα", "είσαι μεγάλος άνδρας πια και έχεις δύναμη", ακούγονται ψεύτικα στην ψυχή των παιδιών». Η, δε, κόρη στρέφεται στον πατέρα «όταν αναζητά ασφάλεια, αγάπη και προστασία. Αυτά θα είναι τα στοιχεία που θα αναζητήσει σε μία σχέση με έναν άντρα, στη συνέχεια, για να γίνει ο πατέρας των παιδιών τους».
«Ο πατέρας είναι αυτός που μειώνει τους φόβους και τις ανασφάλειες του γιου του, αυτός που τον μαθαίνει να αντέχει, να επιμένει, να μοιράζεται, να συνεργάζεται, να συμπονά, να είναι δυνατός, θαρραλέος, εγκρατής. Χωρίς τον πατέρα, το αγόρι δεν έχει την ευκαιρία να δομήσει την ανδρική του ταυτότητα, να μάθει "εκ των έσω" τα μυστικά του φύλου του, να προσδιορίσει τον εαυτό του.
Στην προσπάθειά του να συναντήσει τον πατέρα του, το αγόρι είναι πολύ πιθανό να εμπλακεί σε δραστηριότητες και να αναπτύξει συμπεριφορές που φαινομενικά του επιτρέπουν να "κατοχυρώσει” την αρρενωπότητά του, όπως το κάπνισμα, η χρήση αλκοόλ, η εμπλοκή σε παράνομες πράξεις ή ομάδες κ.ά.
Τ' αγόρια που βιώνουν την πατρική απουσία δυσκολεύονται να βρουν την ισορροπία ανάμεσα στην ανδρική διεκδικητικότητα και την αυτοσυγκράτηση.
Πίσω από αυτές τις συμπεριφορές, όμως, θα κρύβονται ο φόβος και η ανασφάλειά του για το αν είναι πραγματικός άνδρας. Η βαθιά ριζωμένη αίσθηση αναξιότητας θα τον συνοδεύει παντού. Οι αυτοκαταστροφικές του κινήσεις είναι μια μάταιη επίκληση προς τον πατέρα να δηλώσει το παρών».
Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια του Αχιλλέα, μας λέει η κ. Μπαρμπαλιού, «ενός νέου άνδρα, που ζήτησε βοήθεια προκειμένου να αντιμετωπίσει το προσωπικό αδιέξοδο στο οποίο βρέθηκε όταν έχασε τη δουλειά του. Διερευνώντας τη σχέση του με τον πατέρα του και συνειδητοποιώντας την πατρική στέρηση, ανέφερε: "Δεν θυμάμαι τον πατέρα μου να έχει ενεργό ρόλο στη ζωή μου. Αυτό, όμως, που δεν θα ξεχάσω ποτέ είναι η αίσθηση της μοναξιάς που βίωνα. Χωρίς τον πατέρα μου, ένιωθα σαν ναυαγός πάνω σε μια σχεδία που βρίσκεται κάπου στη θάλασσα, και εγώ να παλεύω μόνος μου να βρω στεριά”.
Φυσικό επακόλουθο της έλλειψης ουσιαστικής σχέσης με τον πατέρα του είναι η αποδιοργάνωση του αγοριού σε όλα τα επίπεδα. Ως σύζυγος, αποφεύγει τη δέσμευση, την έκφραση συναισθημάτων και την εγγύτητα με τη σύντροφό του. Ως πατέρας, συνεχίζει την παράδοση του απόντα πατέρα του, στερώντας τη δική του παρουσία από τα παιδιά του», τονίζει η κ. Μπαρμπαλιού.
Τη δική του εμπειρία πατρότητας μοιράζεται ο Κωνσταντίνος, που είναι εικαστικός. «Οι κόρες μου είναι 9 και 13 χρόνων. Κατά την ανατροφή τους, ποτέ δεν ασχοληθήκαμε με τη γυναίκα μου να μοιράσουμε ρόλους, ότι αυτή είναι δουλειά του πατέρα ή της μητέρας. Εκτός από το ότι δεν τα θήλασα τα παιδιά μου, έκανα όλα τα υπόλοιπα: να τα κοιμίσω, να τους αλλάξω την πάνα, να τα διαβάσω. Εμένα μου αρέσει να τους βάζω μουσική και να μιλάμε για συγκροτήματα ή να τους δίνω το σφυρί για να μάθουν πώς να καρφώνουν. Η γυναίκα μου μπορεί να παίξει επιτραπέζιο με τα κορίτσια ή να τους διαβάσει κάποιο παραμύθι»._
ΠΗΓΑΙ
1- Ζωνάκης Σπυρ. (2022, May/June 25). Ο «κομπάρσος» πρωταγωνιστής. ΣΧΕΔΙΑ, (101), 18-22.
2-“Η Επιστροφή του άνδρα”, της Ελισάβετ Μπαρμπαλιού – viotianet.gr. (n.d.). viotianet.gr – Νέα απο τη Βοιωτία και τη Στερεά Ελλάδα. Retrieved June 21, 2022, from https://viotianet.gr/archives/44117
3- Βασίλης Βασιλικός. (2019, January 21). «Η Επιστροφή του Άνδρα» της Ελισάβετ Μπαρμπαλιού. inthecity.gr. Retrieved June 21, 2022, from https://inthecity.gr/i-epistrofi-toy-andra-tis-elisavet-mparmpalioy/
4- Δήμητρα Διδαγγέλου. (2021, October 4). Συναντήσεις με τον πατέρα – Συνέντευξη με τις ψυχολόγους Κατερίνα Τζωρτζακάκη και Γεωργία Τσούμπα. Ψυχο-γραφήματα. Retrieved June 21, 2022, from https://www.psychografimata.com/%CF%83%CF%85%CE%BD%CE%B1%CE%BD%CF%84%CE%AE%CF%83%CE%B5%CE%B9%CF%82-%CE%BC%CE%B5-%CF%84%CE%BF%CE%BD-%CF%80%CE%B1%CF%84%CE%AD%CF%81%CE%B1-%CF%83%CF%85%CE%BD%CE%AD%CE%BD%CF%84%CE%B5%CF%85%CE%BE/
5-Henderson, O. (2021, June 18). Fatherhood movie review & film summary (2021). Movie reviews and ratings by Film Critic Roger Ebert | Roger Ebert. Retrieved June 21, 2022, from https://www.rogerebert.com/reviews/fatherhood-movie-review-2021
6-Ρέντζος, Ν., & Τζώρτζης, Γ. (2021, June 23). Parenthood / ΠΑΤΡΟΤΗΤΑ (2021) mini review. Δες και Πες!. https://des-kai-pes.blogspot.com/2021/06/parenthood-2021-mini-review.html .
Πολύ καλό άρθρο σε μια εποχή όπου οι πατεράδες βάλονται από παντού. Μ'όποιο κοριτσάκι κι αν μιλήσεις σου λέει για την κακή πατριαρχία και μπλα μπλα μπλα...
ΑπάντησηΔιαγραφή