Μαρτύριο χωρίς Θαύματα (Martyrdom without Miracles)?

Santa Camara

   Μεταξύ των ετών 850 και 859 μ.Χ, κάτι απροσδόκητο συνέβη στην Κόρδοβαⁱ.    Μαρτύρησαν κάπου σαράντα οκτώ χριστιανοί (κυρίως μοναχοί). 

  Οι σύγχρονοι ιστορικοί της εκκλησίας τους αναφέρουν συνήθως ως «εκούσιους μάρτυρες», επειδή σχεδόν όλοι τους, με τη θέλησή τους, παρουσιάστηκαν μπροστά στις μουσουλμανικές αρχές (στον εμίρη Abd ar-Rahman II, 792-852μ.Χ) και ομολόγησαν ότι ήταν χριστιανοί, καταγγέλλοντας ταυτόχρονα το Ισλάμ και τον Μωάμεθ ως ψευδοπροφήτηⁱⁱ.

  Η κύρια πηγή για αυτά τα γεγονότα είναι τα γραπτάⁱⁱⁱ του Ευλογίου^iv, ενός ιερέα από την Κόρδοβα. 

   Εξελέγη επίσκοπος του Τολέδο αλλά δεν χειροτονήθηκε γιατί υπέστη βίαιο θάνατο (το 859μ.Χ), έχοντας κρύψει στο σπίτι του κάποια Λεοκριτία, που ασπάστηκε τον Χριστιανισμό προερχόμενη από το Ισλάμ. Αυτό έδωσε στις αρχές το νομικό πάτημα για να εκτελεστούν και οι δύο (δηλ. για προσβολή και αποστασία από το Ισλάμ). Πολυάριθμες μελέτες^v είναι αφιερωμένες στους «εθελοντές μάρτυρες», δίνοντας διάφορες εξηγήσεις για την ξαφνική εξέγερση. 

  Δεν θα τα αναλύσω τώρα. Αντίθετα, θα προσπαθήσω να δω τι είναι το σχετικό στην ιστορία τους για το σήμερα.

  Θα ήταν εύκολο να σκεφτεί κανείς ότι το μαρτύριο τους ήταν μια σύγκρουση μεταξύ του χριστιανικού πληθυσμού και του μουσουλμανικού κράτους, αλλά αυτό είναι μόνο εν μέρει αλήθεια.

  Γεγονός είναι ότι ήταν έκφραση αντιπαράθεσης εντός της χριστιανικής κοινότητας.

  Ενώ οι μάρτυρες ήταν αυθεντικοί άγιοι για τον Ευλόγιο και άλλους ομόγνωμους σε αυτόν χριστιανούς, για άλλους, συμπεριλαμβανομένου του επισκόπου Reccafred, ήταν απλοί εξτρεμιστές και προβοκάτορες (agents provocateurs ) που απειλούσαν την εύθραυστη ισορροπία μιας χριστιανικής κοινότητας που είναι μέσα σε ένα μουσουλμανικό κράτος.

  Κατά την άποψή τους, τα δεινά των μαρτύρων ήταν συνέπεια και έκφραση της ματαιοδοξίας και της υπερηφάνειάς τους. Βασικά, οι αντίθετοι προς το μαρτυρικό αυτό κίνημα , έχοντας αφομοιωθεί με τη ζωή μέσα σε ένα μουσουλμανικό περιβάλλον, είχαν τρία επιχειρήματα που χρησιμοποίησαν για να υπονομεύσουν την εγκυρότητα του «εκούσιου μαρτυρίου».

  Για αυτούς, το «εκούσιο μαρτύριο» δεν ήταν εξαρχής γνήσιο γιατί ήταν μαρτύριο χωρίς να προέρχεται απο δίωξη οφειλομένη στον Παγανισμό. 

  Το Ισλάμ δεν απαιτούσε ειδωλολατρικές θυσίες, συνηθισμένες στον ελληνορωμαϊκό πολιτισμό, και οι Χριστιανοί, όντας «οι άνθρωποι της Βιβλίου», είχαν τον χώρο τους για να ζουν, αν και περιορισμένοι και περιθωριοποιημένοι, μέσα στη μουσουλμανική κοινωνία.

  Κατά δεύτερον, ήταν μαρτύριο χωρίς μαζικές διώξεις. Κανείς δεν απαγόρευσε στους χριστιανούς να συμμετέχουν στις Ακολουθίες, κανείς δεν τους ανάγκασε να συμμετάσχουν σε μη χριστιανικούς εορτασμούς.

  Επιπλέον, όταν εκτελέστηκαν οι υποτιθέμενοι μάρτυρες, δεν τους ασκήθηκαν περίτεχνα βασανιστήρια.

  Κατά τρίτον, ήταν μαρτύριο χωρίς θαύματα. Στα μάτια των αντιπάλων του αγ. Ευλογίου, το μαρτύριο πρέπει να ακολουθεί τον αφηγηματικό κανόνα του ''πάθους΄'' , ο οποίος με τη σειρά του συνεπάγεται την νάμεση θεϊκή παρέμβαση, βοηθώντας τους μάρτυρες να υπομείνουν τα δεινά με υπερφυσικό τρόπο και παράγοντας θαυματουργά σημεία στους παρευρισκομένους αυτόπτες μάρτυρες του γεγονότος.

 Έτσι, όταν ο αγ.Ευλόγιος της Κόρδοβας έγραψε την κύρια πραγματεία του, «Memoriale sanctorum», δεν ήταν απλώς μια περιγραφή αλλά μια απολογία για το «εκούσιο μαρτύριο».

  Στο πρώτο μέρος αυτού του βιβλίου, καθώς και στο «Liber Apologeticus Martyrum», δίνει μια λεπτομερή απάντηση στις ευρέως διαδεδομένες αντιρρήσεις κατά των μαρτύρων.

 Για τον Ευλόγιο, καμία νέα αποκάλυψη δεν ήταν δυνατή μετά το Ευαγγέλιο. Επομένως, ο Μωάμεθ ήταν ψευδοπροφήτης και κατεξοχήν (par excellence) ''αιρετικός'' . Το Ισλάμ, επομένως, δεν είναι ανώτερο αλλά κατώτερο από τον παγανισμό του παρελθόντος.

  Όσον αφορά τους πρόσφατους σε αυτόν διωγμούς, ο Ευλόγιος έσπευσε να αναφερθεί στους αρχαίους μάρτυρες, ξεκινώντας από τον απόστολο Παύλο, που οι ίδιοι αναζητούσαν το στεφάνι της δόξας.

  Ταπείνωση, κοροϊδία, μίσος, φορολόγηση, καταστροφή εκκλησιών (το περίφημο τζαμί στην Κόρδοβα χτίστηκε στη θέση της εκκλησίας του Αγίου Βικέντιου της Σαραγόσα)—όλα αυτά παρουσίαζαν στον Ευλόγιο μια εικόνα δίωξης, που ήταν πολύ ρεαλιστική.

   Γι' αυτόν, οι μηχανισμοί και τα όργανα υλοποίησης της εκτέλεσης δεν παρουσίαζαν καμία διαφορά με τότε που οι Χριστιανοί εκτελούνταν επειδή ομολογούσαν την πίστη τους.

  Σχετικά με τα θαύματα, για τον αγ.Ευλόγιο, η απουσία τους ήταν επειδή υπήρξε ανεπάρκεια χριστιανικής κοινότητας , κι όχι των ίδιων των αγ. Μαρτύρων , καθώς τα ορατά θαύματα εκφράζουν την πίστη των αυτοπτών μαρτύρων. Εξάλλου, μέχρι να λήξουν αυτής της υφής τα θαύματα, οι Χριστιανοί δεν τα χρειάζονταν πλέον, καθώς τα  εσχάτα πλησιάζουν, κι η πίστη πρέπει να προκύπτει από εσωτερική διεργασία και όχι από κάποια υπερφυσικά σημάδια.

  Ο χρόνος έδειξε ότι ο Ευλόγιος είχε δίκιο: όλοι αυτοί οι μάρτυρες τιμούνται από τους Ρωμαιοκαθολικούς και τα ονόματά τους^vi μπορούν επίσης να ανευρεθούν στο Συναξάριο των αρχαίων αγίων της Ισπανίας και της Πορτογαλίας, καθώς τιμούνται τοπικά από τους Ορθόδοξους λαούς στις αντίστοιχες χώρες. 

  Η εκκλησία του San Pedro στην Κόρδοβα περιέχει μερικά από τα λείψανά τους, ενώ τα λείψανα της Αγίας Λεοκριτίας και του ίδιου του Αγίου Ευλογίου μπορούν να λάβουν την προσήκουσα τιμή ευρισκόμενα στην Cámara Santa του Καθεδρικού Ναού του Οβιέδο.

  Υπάρχουν φορές που η Εκκλησία αντιμετωπίζει την ίδια αντιπαράθεση όπως στην Κόρδοβα του 9ου αιώνα. 

  Αυτό συμβαίνει όταν ένα τμήμα της εκκλησίας, όσο σημαντικό κι αν είναι, πιστεύει ότι δεν γίνονται διωγμοί ή κι αν γίνονται, δεν θέλει να τους αναγνωρίσει, ενώ ένα άλλο, όσο μικρό κι αν είναι, πιστεύει ότι διωγμοί όντως γίνονται, ακόμα κι αν δεν είναι ολόκληρη η χριστιανική κοινότητα που τους υφίσταται.

  Για παράδειγμα, μπορεί κανείς να θυμηθεί πώς το 1965 (13/12/1965) την εποχή της Σοβιετικής Ένωσης, δύο ιερείς της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, ο π. Gleb Yakinin και ο π.Nikolay Eshliman απηύθυναν μια ανοιχτή επιστολή στον Πατριάρχη Αλέξη Α' (Σιμάνσκι)^vii.

  Αντίγραφα της επιστολής στάλθηκαν σε επισκόπους μητροπόλεων κι επισκόπων, καθώς και στις πολιτικές αρχές. Το θέμα της επιστολής ήταν ακριβώς ο διωγμός στον οποίο υποβαλλόταν η Εκκλησία εκείνη την εποχή της Σοβιετικής Ένωσης.

  Μολονότι ορισμένοι επίσκοποι τους υποστήριξαν, η θεσμική Εκκλησία δεν θέλησε να αναγνωρίσει ανοιχτά τη ύπαρξη δίωξης στην οποία υποβλήθηκε από τις Σοβιετικές αρχές για μισό αιώνα μέχρι εκείνη την εποχή, παρόλο που αυτό ήταν θέμα κοινής αντίληψης τόσο στη χώρα όσο και στο εξωτερικό.

  Κατά συνέπεια, το 1966, και οι δύο ιερείς τέθηκαν σε διαθεσιμότητα «μέχρι τη μετάνοιά τους για δραστηριότητα που είναι σκανδαλιστική και επιβλαβής για την Εκκλησία».

  Ο π. Ο Gleb Yakunin αποκαταστάθηκε στα ιερατικά του καθήκοντα μόλις το 1987.

    Την ίδια ερώτηση μπορούμε να κάνουμε σήμερα...

  Σύμφωνα με την Jane Ellis^viii, ένας διάσημος καθηγητής της Πνευματικής Ακαδημίας της Μόσχας, Alexey Osipov, έδωσε μαρτυρία εναντίον του π. Gleb Yakunin στη δίκη του το 1980.

   Πρόσφατα, ρωτήθηκε σε μια από τις πολυάριθμες συνεντεύξεις για ένα βιβλίο που έγραψε ένας Ρώσος ορθόδοξος ιερέας στη Μαδρίτη για την φιλοπατρία: Έχει κανείς το δικαίωμα να ρωτήσει για το εάν ένας Χριστιανός είναι υποχρεωμένος να είναι φιλόπατρις;

Σύμφωνα με τον καθηγητή, είναι «σατανικό πράγμα» ακόμη και να τίθεται μια τέτοια ερώτηση . Εάν ένα κράτος επιτρέπει τον εορταστικό κύκλο και την ζωή μιας θρησκείας, ένας χριστιανός πρέπει να είναι τελέιως και απόλυτα πιστός στο κράτος. Αυτή η θέση εξηγεί πώς η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία, στις διάφορες δικαιοδοσίες της, έχει αποδειχθεί αφοσιωμένη και στις δύο πιο τρομακτικές δικτατορίες του 20ού αιώνα.

Αν δεν μάθουμε να κάνουμε τις «σατανικές ερωτήσεις» και να αναζητήσουμε απαντήσεις, υπάρχει μικρή ελπίδα να ξεφύγουμε από την παγίδα, η οποία έχει γίνει το σπίτι μας.

ΠΗΓΕΣ

i Rev. Andrei Kordochkin. (2023, July 4). Martyrdom without miracles : The 9th-Century church controversy in Cordoba and modern Orthodoxy. Public Orthodoxy. Retrieved:July 5, 2023 from https://publicorthodoxy.org/2023/07/04/martyrdom-without-miracles/

ii το 850 μ.Χ οι Μουσουλμάνοι άρχισαν να διώκουν τους Χριστιανούς επειδή κάποιοι είχαν μιλήσει εναντίον του Μωάμεθ και είχαν προσηλυτίσει τους Μουσουλμάνους στον Χριστιανισμό. Φυλακίσανε τον επίσκοπο και τους ιερείς της Κόρδοβας, μεταξύ των οποίων και τον Ευλόγιο.

iiiδηλ.το Documentum martiale σε 3 τόμους και Memoriale sanctorum, Liber apologeticus martirum.

iv Eίναι θαμμένος στον Καθεδρικό Ναό του Οβιέδο. Η γιορτή του είναι στις 11 Μαρτίου.

v Θα μπορούσε κανείς να αρχίσει να προσεγγίζει το θέμα “Christian Martyrs in Muslim Spain” Cambridge University Press , από τον K.B. Wolf(1988), και το “The Martyrs of Cordoba: Community and Family Conflict in an Age of Mass Conversion”, Πανεπιστήμιο της Νεμπράσκα , από την J. A. Coope(1995) όπου σχολιάζει το γεγονός ως συμβάν που αντικατοπτρίζει μια διαμαρτυρία ενάντια στη διαδικασία της αφομοίωσης.

viβλ.Coburn V. Graves; The Martyrs of Cordoba, 850-859 . A Study of the Sources. Hispanic American Historical Review 1 November 1964; τ.44 (τχ.4): σελ.644. doi: https://doi.org/10.1215/00182168-44.4.644 όπου τονίζει ότι δεν υπήρξε καθόλου γενική εκκαθάριση των Χριστιανών , μόνο εκείνων που για τον έναν ή τον άλλο λόγο κατέστησαν ανοιχτά αντιπαθητικοί στους μουσουλμάνους ηγεμόνες τους. 

viiOpen Letter to His Holiness Aleksii, Patriarch of Moscow and All Russia, from priests Nikolai Eshliman and Gleb Iakunin , Digital Collection: Keston Center - Keston Digital Archive, Από:https://digitalcollections-baylor.quartexcollections.com/Documents/Detail/-/1063181?item=1063182, Retrieved:July 5, 2023.

viii Ellis, J. The Russian Orthodox Church: A Contemporary History. Indiana University Press, 1986. σελ. 439.