Εις ανάμνησιν των 150ων γενεθλίων του Ρώσου φιλοσόφου Νικολάι Berdyaev

Στο αξιοσημείωτο δοκίμιό της για τη θρησκευτικο-φιλοσοφική σκηνή στη «Ρωσική Ασημένια Εποχή», η Bernice Glatzer Rosenthal(Fordham University ) περιγράφει τον ουμανισμό του Berdyaev ως απάνθρωπο.[1]

Τα εμβλήματα αυτής της «απανθρωπιάς» αντιπροσωπεύονται, μεταξύ άλλων, από την επιδοκιμασία του για την είσοδο της Ρωσίας στον «Μεγάλο Πόλεμο», τον έπαινο του «Καθολικού Μεσαίωνα» και την απόρριψή του στην ιδέα της «αιώνιας αστικής ειρήνης». ”[2]

Αλλά είναι δυνατόν η ριζική έμφαση του Berdyaev στην ανθρώπινη προσωπικότητα και την ανθρώπινη ελευθερία να είναι πράγματι απάνθρωπη;

Μια βαθύτερη ματιά στο θέμα υποδηλώνει μια αρνητική απάντηση.

Αντίθετα, αυτή η απεικόνιση της φιλοσοφίας του Berdyaev φαίνεται άδικη και, αναμφισβήτητα, αδυνατεί να εκτιμήσει τις βαθιές γνώσεις του για την ανθρώπινη ελευθερία, την ατομική ελευθερία, την κοινωνική ύπαρξη, την εργασία, την ανεργία, τον αυτοματισμό και άλλα φαινόμενα που προαναγγέλλουν τον σύγχρονο κόσμο του 21ου αιώνα και της μεταμοντέρνας ανθρωπότητας —αν όχι της μετα-ανθρωπότητας.

Στο «The Fate of Man in the Modern World» (1934), ο Berdyaev επικαιροποιεί τις απόψεις και «τις ερμηνείες» που εισάγει στα «The New Middle Ages, The Origin of Russian Communism» και «The Russian Idea», δείχνοντας τις ανθρωπιστικές του ανησυχίες σχετικά με τα πολύ συγκεκριμένα ζητήματα που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα.[3]

Αυτό είναι επίσης εμφανές στο «Slavery and Freedom» που επεξεργάζεται πολλούς τύπους ιδεολογιών, θεσμών και κοινωνικών τάξεων που υποδουλώνουν τα ανθρώπινα όντα.[4]

Στην πραγματικότητα, ο Berdyaev ήταν γνωστό ότι διατηρούσε στενές σχέσεις με εκείνους που είναι οι χαμηλότεροι στην κοινωνική ιεραρχία, όπως ο Fr. Alexandr Men’ καταθέτει.[5]

Η φαινομενική ανησυχία του Berdyaev για το ιδανικό της ενιαίας κοινωνικής ευημερίας και, επίσης, για το ιδανικό της (;ψευδούςς;) ειρήνης, είτε είναι κομμουνιστική είτε αστική, φαίνεται να κατευθύνεται προς μια λανθάνουσα τάση αυτού του ιδανικού να γίνει ένας άλλος τύπος «étatisme» ή ''σκλαβιά'' στην απόκτηση και διακράτηση ιδιοκτησίας—και τα δύο μπορεί να χρησιμεύουν για την εξάλειψη της προσωπικότητας του ανθρώπου.[6]

Όσο για τη σύγχρονη δημοκρατία, η οποία βρίσκεται σε αντίθεση με τις αξίες του Μεσαίωνα, θεωρείται από τον Berdyaev ως σύμβολο της αστικής κοσμοθεωρίας που προσπαθεί να οικοδομήσει την ειρήνη σε βάρος της πραγματικής μετάβασης στην αληθινή ανθρώπινη προσωπικότητα.

Στην πραγματικότητα, ο Berdyaev δεν αντιτίθεται στον εκδημοκρατισμό της κοινωνίας αυτόν καθ' εαυτόν.

Ένα όραμα μιας κοινωνίας που διατηρεί προνόμια κάποιου είδους αριστοκρατικής κοινωνικής ή θρησκευτικής ελίτ δεν μπορεί να είναι πιο ξένο στη σκέψη του ή πιο αποκρουστικό στο «πνευματικό του γούστο».

Αντίθετα, η ένστασή του βασίζεται σε μια αντίθετη στάση που υποστηρίζει τον πραγματικό εκδημοκρατισμό δια των ευγενών αξιών που επεκτείνει τα προνόμια των ευγενών ιδιοτήτων της πρώην αριστοκρατίας να εγγίσουν όλη την ανθρωπότητα.

Επομένως, ο εκδημοκρατισμός είναι έγκυρος όταν εξυψώνει όλους τους ανθρώπους προς το ευγενές, το καλό και το όμορφο, και έτσι, αντί να υποβαθμίζονται όλες τις ανθρώπινες ιδιότητες, κάτι που απειλεί την ελευθερία του πνεύματος και της συνείδησης κάθε ατομικής προσωπικότητας, πρέπει όλοι οι άνθρωποι να προσκαλούνται για τις ανώτερες αξίες .[7]

Η ανησυχία του Berdyaev ήταν η διατήρηση της αληθούς ανθρώπινης ελευθερίας που μπορεί, όπως σε πολλές περιπτώσεις, να επισκιαστεί πλήρως από την αύξηση των δεοντολογιών που υπονοούνται σε πολλούς τύπους πολιτικών και κοινωνικών ιδεωδών.[8]

Υπό αυτό το πρίσμα, η υποστήριξή του στον μιλιταρισμό του ιπποτισμού κατά τον Μεσαίωνα, κι ενάντια στον αστικό κόσμο που αρνείται τη θυσία και την αναγκαιότητα του πόνου, μπορεί να θεωρηθεί μόνο ως σύμβολο υποστήριξης της δράσης, της αλλαγής και της υπέρβασης των στενών στην νοοτροπία.

Αυτό δεν σημαίνει, σε καμία περίπτωση, να απολαμβάνεται τη ταλαιπωρία ή να επιβάλλεται στους ανθρώπους ως εργαλείο για κάτι καλύτερο. Το έργο του ''Σκλαβιά και η Ελευθερία'' (Slavery and Freedom ) δεν είναι παρά ένα παράδειγμα της βαθιάς ανησυχίας του για κάθε ιδέα που μπορεί να επιβληθεί αναγκαστικώς στην προσωπικότητα των ανθρώπων.

Αλλά η απόρριψή του για τα ιδανικά της ευημερίας κατευθυνόταν πράγματι ενάντια και προς τη μετριότητα και τον στατικό συντηρητισμό, που αργά ή γρήγορα σμικρύνονται προς τον έναν ή τον άλλο τύπο υποτέλειας, εγκλωβισμού σε συλλογικές φαντασιώσεις και επίσημους θεσμούς που θωπεύουν την ψεύτικη ειρήνη και δίνουν «επίσημη» και «επιφανειακή» οργάνωση σε αυτό που στην πραγματικότητα δεν είναι τίποτα περισσότερο από το διαρκές χάος.[9]

Έτσι, θα μπορούσε να είναι πιο σωστό να πούμε ότι ο ανθρωπισμός του Berdyaev είναι λιγότερο σύγχρονος (ή λιγότερο πολιτισμικός), παρά απάνθρωπος, καθώς δεν προϋποθέτει μια «πολύ πεζή» κατανόηση της ανθρώπινης αποστολής στην ιστορία.

Χωρίς αμφιβολία ότι η φιλοσοφία του Berdyaev είναι αμφιλεγόμενη από πολλές απόψεις, αλλά η έμφαση που δίνει στην ελευθερία και την αξιοπρέπεια της ατομικής ανθρώπινης προσωπικότητας είναι πράγματι αξιοσημείωτη και αξίζει συνεχούς επιθεώρησης, που διαβάζει τις λεπτομέρειες υπό το φως ολόκληρου του «προσωποπαγούς» σχεδίου του-που τονίζει τη σημασία, τη μοναδικότητα και το απαραβίαστο της προσωπικότητας.

NOTES

[1]  See Bernice Glatzer Rosenthal, “Religious Humanism in the Russian Silver Age,” in A History of Russian Philosophy 1830–1930: Faith, Reason, and the Defense of Human Dignity, ed. G. M. Hamburg and Randall A. Poole (Cambridge: Cambridge University Press, 2013), 242, 247.

[2] Rosenthal, 242.

[3] Nicolas Berdyaev, Self-Knowledge: An Essay in Autobiography, trans. Katharine Lampert. 2nd ed. (San Rafael, CA: Semantron Press, 2009), 285.

[4] Nicolas Berdyaev, Slavery and Freedom, trans. R. M. French (Naples: Albatross Publishers, 2019).

[5] Fr. Aleksandr Men’, Russian Religious Philosophy: 1989–1990 Lectures, trans. Fr. S. Janos (Mohrsville, PA: frsj Publications, 2015), 110.

[6] See Nicholas Berdyaev, The Fate of Man in the Modern World, trans. David A. Lowrie (London: Student Christian Movement Press, 1935), 55ff; Berdyaev, Slavery and Freedom, 181–89.

[7] See Berdyaev, The Fate of Man, 56.

[8] See Berdyaev, The Fate of Man, 57–8.

[9] See Berdyaev, the Meaning of the Creative World, 291–2; Berdyaev, The Fate of Man, 60.

[10] Fadi Abu-Deeb. (2024, March 7). Was Berdyaev’s philosophical humanism inhumane? Public Orthodoxy. Retrieved March 9, 2024, from https://publicorthodoxy.org/2024/03/07/beardyaev-humanism/