Αυτή η αντιστροφή, υποστηρίζει ο Wolin, δημιουργεί ένα περιβάλλον όπου τα εταιρικά συμφέροντα κυριαρχούν στην πολιτική διαδικασία και το κράτος χρησιμεύει ως εργαλείο για τη διαιώνιση του status quo του πλούτου και της εξουσίας.
Σε αντίθεση με τα ιστορικά ολοκληρωτικά συστήματα του 20ού αιώνα που κατήργησαν ανοιχτά θεσμούς, κόμματα και ελευθερίες, ο «αντεστραμμένος ολοκληρωτισμός» επιβιώνει μέσα από τη διατήρηση μιας απλής φόρμας δημοκρατίας.
Οι εκλογές διεξάγονται τακτικά, το Σύνταγμα δεν έχει ανασταλεί, ο κοινοβουλευτισμός λειτουργεί, τα μέσα ενημέρωσης είναι θεωρητικά ελεύθερα και η Δικαιοσύνη διακηρύσσεται ανεξάρτητη. Παρά την κανονιστική αυτή πρόσοψη, η ουσία της δημοκρατικής διακυβέρνησης έχει διαβρωθεί εκ των έσω.
Στο νέο αυτό καθεστώς, η εξουσία δεν συγκεντρώνεται σε έναν ηγέτη ή ένα κόμμα, αλλά μετατοπίζεται αθόρυβα και σταθερά προς ένα δίκτυο εταιρικών συμφερόντων, πολυεθνικών, τραπεζών, παρόχων υπηρεσιών και ασφαλιστικών μηχανισμών, και μιας τεχνοκρατικής κρατικής γραφειοκρατίας.
Η πραγματική διακυβέρνηση δεν ασκείται μέσα από την πολιτική σφαίρα αλλά έξω από αυτήν, σε ανεξέλεγκτους κόμβους επιρροής που διαμορφώνουν την πολιτική ατζέντα χωρίς δημοκρατική νομιμοποίηση.
Το Κογκρέσο των ΗΠΑ νομοθετεί, αλλά οι νόμοι εξυπηρετούν συγκεκριμένα οικονομικά συμφέροντα· τα δικαστήρια λειτουργούν, αλλά η πρόσβαση στη δικαιοσύνη παραμένει προνόμιο· οι πολίτες ψηφίζουν, αλλά οι αποφάσεις έχουν ήδη ληφθεί.
Σε αυτό το πλαίσιο, η συγχώνευση κρατικής και εταιρικής εξουσίας δεν οδηγεί σε εξορθολογισμό ή αποδοτικότερη διοίκηση, αλλά σε μια διάχυτη και αδιαφανή ισχύ που απομακρύνει κάθε δυνατότητα κοινωνικού ελέγχου. Το κράτος λειτουργεί σαν επιτελείο εφαρμογής των επιδιώξεων της αγοράς, ενώ οι δημόσιοι θεσμοί αναδιοργανώνονται ώστε να λειτουργούν με όρους ιδιωτικού management. Ένα πανεπιστήμιο, για παράδειγμα, οφείλει να είναι εξίσου ορθολογικό και αποδοτικό όσο μια πολυεθνική· ένα δημόσιο νοσοκομείο πρέπει να λειτουργεί με “ανταγωνιστικά κριτήρια”. Η παιδεία, η υγεία, ο πολιτισμός και η επιστήμη δεν αντιμετωπίζονται ως δημόσια αγαθά αλλά ως τομείς επενδυτικού ενδιαφέροντος.
Αντίθετα με τον κλασικό ολοκληρωτισμό, όπου το κράτος ασκούσε απόλυτο έλεγχο στην οικονομία και επιχειρούσε να μεταμορφώσει την κοινωνία με βάση ιδεολογικά πρότυπα, ο ανεστραμμένος ολοκληρωτισμός αναγνωρίζει στην οικονομία την απόλυτη υπεροχή. Η πολιτική γίνεται παρακολούθημα των αγορών. Οι κυβερνήσεις δεν εκπονούν οράματα, δεν προτείνουν συλλογικές προοπτικές· διαχειρίζονται κρίσεις και εφαρμόζουν πολιτικές “αναγκαστικής λογικής”. Το αποτέλεσμα είναι ένα είδος δημοκρατίας χωρίς λαό, ένα πολίτευμα που λειτουργεί μόνο ως εικόνα.
Ο ανεστραμμένος ολοκληρωτισμός δεν επιβάλλεται με βία. Δεν απαιτεί λογοκρισία, στρατόπεδα, απαγορεύσεις. Αντιθέτως, εκδηλώνεται ήπια, οργανικά, με “λογική”, ως συνέχεια και όχι ως ρήξη. Οι πολίτες πείθονται ότι τίποτα δεν έχει αλλάξει – κι όμως, όλα έχουν μεταβληθεί.
Το σύστημα επιβιώνει χωρίς ανάγκη ηγετών-μεσσιών. “Ο ηγέτης δεν είναι ο αρχιτέκτονας του συστήματος, αλλά το προϊόν του”, γράφει χαρακτηριστικά ο Wolin. Η εξουσία αποκτά απρόσωπο και αφηρημένο χαρακτήρα, που της επιτρέπει να επεκτείνεται χωρίς να λογοδοτεί.
Οι πολίτες, μέσα σε αυτό το περιβάλλον, βιώνουν μια αίσθηση αδυναμίας και παθητικότητας. Δεν καλούνται να συμμετάσχουν πραγματικά στη δημόσια ζωή, αλλά να αποδεχθούν τον ρόλο του “καταναλωτή” πολιτικής. Η συμμετοχή τους περιορίζεται στην ψήφο ή, πιο συχνά, στην παροχή μετρήσιμων “απόψεων” μέσα από σφυγμομετρήσεις και δημοσκοπήσεις, οι οποίες δεν διαμορφώνουν την πολιτική αλλά τη νομιμοποιούν εκ των υστέρων. Το εκλογικό σώμα ενεργοποιείται σποραδικά, συνήθως προεκλογικά, και επιστρέφει αμέσως μετά στον λήθαργο της ιδιωτικής του ζωής. Δεν κινητοποιείται· κατακερματίζεται.
Η αποπολιτικοποίηση είναι συστημικά επιδιωκόμενη. Η “πατρίδα” παύει να είναι κοινότητα αυτοκυβέρνησης και μετατρέπεται σε ορμητήριο διεθνών επιχειρηματικών και γεωπολιτικών σχεδίων.
Η κοινωνία διασπάται σε ομάδες που αντιπαρατίθενται επί θεμάτων ταυτότητας ή ηθικών αξιών, αλλά όχι επί της ουσίας της εξουσίας. Ο φόβος και η ανασφάλεια αποτελούν τους βασικούς μηχανισμούς πειθάρχησης. Ο φόβος της ανεργίας, της πτώχευσης, της ασθένειας, του πολέμου, της τρομοκρατίας, της επιτήρησης δημιουργούν ένα κλίμα μόνιμης απειλής, που ευνοεί τη συμμόρφωση και τον ατομισμό. Η πολιτική κοινότητα αποδυναμώνεται· το κοινωνικό σώμα δεν αντιστέκεται, γιατί δεν αναγνωρίζει εαυτό ως συλλογικό υποκείμενο.
Η εσωτερική λογική του ανεστραμμένου ολοκληρωτισμού αντανακλάται και στη διεθνή σφαίρα. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, ως παγκόσμια υπερδύναμη, λειτουργούν με όρους απόλυτης ισχύος. Η εξωτερική τους πολιτική δεν υπόκειται σε κανέναν θεσμικό έλεγχο, ενώ η στρατιωτική τους δράση είναι προσαρμοσμένη στα συμφέροντα του παγκοσμιοποιημένου κεφαλαίου. Το εσωτερικό κράτος συγχωνεύεται με το εξωτερικό στρατιωτικοβιομηχανικό σύμπλεγμα.
Ο Wolin επισημαίνει ότι η δημοκρατία, αν αμφισβητήσει ουσιαστικά αυτό το σύστημα, θα φτάσει σύντομα σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι. Αν αποκαλυφθεί η ψευδαίσθηση της συμμετοχής και κλονιστεί η ηγεμονία των “αόρατων δυνάμεων”, τότε το σύστημα ενδέχεται να επιστρέψει σε μέσα κλασικού ολοκληρωτισμού: καταστολή, λογοκρισία, βία. Αυτός ο μετασχηματισμός θα σηματοδοτούσε μια αλλαγή παραδείγματος βαθύτερη και ίσως μη αναστρέψιμη. Όμως το ενδεχόμενο αυτό θα αποτελούσε ταυτόχρονα επιβεβαίωση της αποτυχίας της ψευδο-δημοκρατίας να συγκρατήσει την οργή της κοινωνίας που έως τώρα καταπνίγεται πίσω από την εικόνα μιας δημοκρατίας-βιτρίνας.
Κατά τον Wolin, η αποκατάσταση της δημοκρατίας είναι εφικτή μόνο μέσα από έναν “εκδημοκρατισμό του εαυτού” του πολίτη. Η πολιτική αναγέννηση μπορεί να ξεκινήσει μόνο από το τοπικό, το άμεσο, το καθημερινό. Εκεί όπου η πολιτική δεν είναι επαγγελματική υπόθεση, αλλά ζωντανή σχέση. Εκεί όπου η συμμετοχή δεν είναι μηχανιστική, αλλά εμπειρική.
Αν δεν συμβεί αυτή η ανατροπή, η κοινωνία θα συνεχίσει να λειτουργεί ως θέατρο σκιών: με θεσμούς χωρίς δύναμη, με πολίτες χωρίς φωνή, με κράτος χωρίς πολιτική. Και τότε, η επιστροφή στον κλασικό ολοκληρωτισμό δεν θα είναι απλώς ένα θεωρητικό ενδεχόμενο, αλλά η επόμενη λογική φάση μιας ήδη συντελεσμένης μετάλλαξης.
ΠΗΓΑΙ
1)The rise of inverted totalitarianism: An anarchist analysis. (2025, February 24). Aotearoa Workers Solidarity Movement – For Anarchy. Retrieved July 23, 2025, from https://awsm4u.noblogs.org/post/2025/02/24/the-rise-of-inverted-totalitarianism-an-anarchist-analysis/
2)Prime News: News Room. (2025, July 22). Η Δημοκρατία ως προσομοίωση και ο ανεστραμμένος ολοκληρωτισμός. Prime News. Retrieved July 23, 2025, from https://primenews.press/i-dimokratia-os-prosomoiosi-kai-o-anestrammenos-oloklirotismos/
3)Sheldon S. Wolin, Democracy Incorporated: Managed Democracy and the Specter of Inverted Totalitarianism. Princeton, NJ: Princeton University Press, 2008. Pp. xvii + 356.
4)Antonio Y. Vázquez-Arroyo(2011), Inverted Totalitarianism,Telos ; vol. 2011 no. 156; 167-177; http://journal.telospress.com/content/2011/156.toc;doi:10.3817/0911156167
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου