Ποιος είναι ο θαυματουργός Άγιος που γιορτάζει σήμερα, 27 Αυγούστου
Ποιος δεν θυμάται την γιαγιά του να λέει «Άγιε μου Φανούριε... φανέρωσε το»
και να τάζει πίτα ή κερί στη χάρη του; Για τους απλούς ανθρώπους ο Άγιος
Φανούριος υπήρξε η μορφή που πάντοτε θα βοηθούσε να βρεθούν τα χαμένα.
Κάθε χρόνο στις 27 Αυγούστου οι Εκκλησίες γεμίζουν πίτες φτιαγμένες από τις
νοικοκυρές. Είναι οι γνωστές σε όλους μας «Φανουρόπιτες». Πρόκειται για μια
μίξη, λαϊκής παράδοσης, πίστης και τοπικών εθίμων που ξεκίνησε στη Ρόδο και
επεκτάθηκε σε ολόκληρη τη χώρα. Σε πολλές περιοχές της ελληνικής επαρχίας ακόμη
και σήμερα αυτές τις μέρες, ανύπαντρες γυναίκες πηγαίνουν στην Εκκλησία με την
φτιαγμένη από τα χέρια τους Φανουρόπιτα, με ένα και μόνο αίτημα. Να «φανερωθεί»
ο σύζυγος.
“Ο νεοφανής Άγιος Φανούριος
είναι, στη λαϊκή μας παράδοση, μέγας ευρετής απωλεσθέντων αντικειμένων. Αυτή
ακριβώς η ιδιότητα δημιoύργησε το ιδιότυπο λατρευτικό υπόβαθρο της προσφοράς
κατά την ημέρα της εορτής του (27 Αυγούστου και όχι μόνο), εθιμικών άρτων και
γλυκισμάτων, τα οποία, αφού ευλογηθούν από τον ιερέα, μοιράζονται στους
παρευρισκομένους.
Ο Φανούριος φανερώνει! Η
λατρεία του Αγίου Φανουρίου φαίνεται ότι ξεκινά από τη Ρόδο, όπου κατά την
παράδοση βρέθηκε η εικόνα του, όταν έσκαβαν σε ερείπια παλαιού ναού έξω
από τα τείχη της πόλης. Ο Μητροπολίτης Ρόδου Νείλος (1355-1369) διάβασε την
επιγραφή “Άγιος Φανούριος”. Παρίστανε
ένα νέο ντυμένο με στρατιωτική ενδυμασία, που κρατούσε σταυρό με λαμπάδα και
ήταν πλαισιωμένος από 12 σκηνές του μαρτυρίου του. Ο Μητροπολίτης καθιέρωσε
ημερομηνία εορτής του Αγίου την ημέρα εύρεσής του.
Στην προσφορά άρτων και
γλυκισμάτων προς τον Άγιο Φανούριο και πιο συγκεκριμένα η Φανουρόπιτα,
παρασκευάζεται “για να συγχωρέσει ο Θεός την μάνα του Αγίου”. Η παράδοση που σχηματίστηκε, στην άγνωστη
βιογραφία του είναι ότι: η Μητέρα του ήταν αμαρτωλή . Ήταν λέει η παράδοση
σκληρή, άπονη και αυστηρή με τους φτωχούς και τους συμπεριφερόταν πολύ σκληρά
και απάνθρωπα. Μάλιστα για τον αμετανόητο χαρακτήρα της πήγε στην κόλαση.
Προσπάθησε να τη σώσει ο γιος της, αλλά η κακία της δεν τον άφησε.!
Τότε ο
Άγιος Φανούριος ζήτησε μια χάρη: Να μην πηγαίνουνε προσφορά γι’αυτόν, μόνο για
τη μάνα του για να λένε να την συγχωρέσει ο Θεός…”
Οι παραλλαγές της παράδοσης για την αμαρτωλή μητέρα του Αγίου Φανουρίου που
ακούγονται σ’όλη την Ελλάδα είναι δεκάδες. Ακόμη και ως ειδωλολάτρης που δεν
ασπάστηκε το Χριστιανισμό αναφέρεται. Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης σημειώνει στο
διήγημά του “Γουτού Γουπατού” – χωρίς να αναφέρει τίποτα περισσότερο: “Όσοι
επικαλούνται τον Άγιο Φανούριον οφείλουν να λέγουν: Θεός σχωρέσ’ τη μητέρα του
Αγίου Φανουρίου. Θεός σχωρέσ’ την.” (Νίκος &
Μαρία Ψιλάκη, “Το ψωμί των Ελλήνων και τα γλυκίσματα της λαϊκής μας παράδοσης”)
“Τον Άγιο Φανούριο έκανε αρκετά
δημοφιλή η παρήχηση του ονόματός του προς το φαίνω, φανερώνω. Είναι ο Άγιος που
φανερώνει τα χαμένα ζώα ή πράγματα κ.α. Εννοείται ότι το αίτημα συνοδεύεται και
με ορισμένα τάματα. π.χ. οι άνθρωποι όταν έχουν πράγμα χαμένο τάζουν: Άγιε
μου Φανούριε, φανέρωσέ μου το… και θα σου κάνω μια Φανουρόπιτα για την ψυχή της
μάνα σου! Ύστερα βρίσκουν αυτό που έχασαν. Τότε κάνουν μια
Φανουρόπιτα και τη μοιράζουν στον κόσμο λέγοντας: “Πάρτε να σ’χωρέστε”
(δηλαδή τη μάνα του Αγίου).
“Για τον Άγιο Φανούριο ο λαός
μας λέει πολλά. “Είναι ο Άγιος”, λένε “που φανερώνει τα κλεμμένα ζα και τα
χαμένα πράγματα”. Σε άλλους τους φανερώνει τον καλό δρόμο. “Του φέγγει”,
λέει ο λαός για κάποιον που πάει καλά στην ζωή του. “Του φέγγει ο Άγιος
Φανούριος”. Γι’αυτό στις εικόνες παριστάνεται να κρατάει στο χέρι κερί αναμμένο
και να φωτίζει. “Στην Κύπρο, στην Κρήτη και σε άλλες περιοχές, ο Άγιος μπορεί
να φανερώσει στην κάθε ανύπαντρη κοπέλα το μέλλοντα σύζυγό της! “Οι ανύπαντρες
κοπέλες που θέλουν να παντρευτούν ετοιμάζουν φανουρόπιτα για να φανερωθεί ο
υποψήφιος γαμπρός”.
Στη Σκιάθο “πίτα στον Άγιο
τάζουν και οι γυναίκες που τον παρακάλεσαν να τους φανερώσει το γαμπρό που θα
κάμουν στην κόρη τους”.
Στη Φλώρινα, η φανουρόπιτα (που
την πάνε οι ελεύθερες κοπέλες στην εκκλησιά) χρησιμοποιείται ως μέσον με ένα
κομμάτι που βάζουν κάτω απ’το προσκέφαλο για να τις φανερώσει ο Άγιος στον
ύπνο τους το μέλλοντα σύζυγο, και πολλές άλλες παραδόσεις.
