Το θέατρο, για τη γαλλική κοινωνία του 17ου αιώνα, δεν ήταν μόνο μια Illusion comique, όπως την αποδίδει με δραματικούς όρους ο Πιέρ Κορνέιγ, αλλά ένα κυριολεκτικό theatrum mundi, με πρωταγωνιστή ένα σώμα υπαρκτό και ταυτόχρονα κατά φαντασίαν.
Η δομή, η αυστηρότητα, οι κανόνες σκηνικής συμπεριφοράς, τα φανταχτερά κουστούμια, το μακιγιάζ, οι περούκες, οι μάσκες, και ό,τι άλλο θα μπορούσε να έχει σχέση με αυτό το σώμα της παρουσίας και της απουσίας, ήταν αλιευμένα από τις τελετουργικές επιτελέσεις της κυρίαρχης Αυλής του Λουδοβίκου 14ου, εκεί όπου θα αρχίσει να διαμορφώνεται και ο επίσημος κανόνας του γαλλικού θεάτρου, ο οποίος θα βρει την απόλυτη στέγη και έκφρασή του στην Comedie francaise, υπό την αυστηρή εποπτεία του καρδινάλιου (και λογοκριτή) Ρισελιέ...
Η εποχή του κλύσματος: η εικόνα ενός σώματος-μηχανή.
Στην πανταχού παρούσα ιατρική σημειώνονται σημαντικά επιστημονικά βήματα, όμως, εξακολουθεί να κυριαρχεί η θεωρία των τεσσάρων χιούμορ, την οποία πρώτος ο Ιπποκράτης θα εισαγάγει όταν αναφέρεται στους «χυμούς του σώματος», υποστηρίζοντας την άποψη ότι τόσο τα ήθη όσο και η φύση του ανθρώπου επηρεάζονται αφενός από περιβαλλοντικούς παράγοντες, όπως ο αέρας, το νερό και η εναλλαγή των εποχών και, αφετέρου, από την ιδιοσυστασία του, η οποία αποτελείται από τέσσερις χυμούς (αίμα, φλέγμα, ξανθή χολή, μαύρη χολή) που εκκρίνονται από τα τέσσερα βασικά όργανα (καρδιά, εγκέφαλος, ήπαρ και σπλην).
Οι Αναγεννησιακοί, με τη σειρά τους, θα υποστηρίξουν ότι όταν απουσιάζουν από το ανθρώπινο σώμα οι ορθές αναλογίες ανάμεσα στα υγρά, τότε επηρεάζεται άμεσα η ανθρώπινη συμπεριφορά, και ο άνθρωπος γίνεται ευέξαπτος, καταθλιπτικός, δύστροπος, απαθής, φλεγματικός, και υποχόνδριος
Ανάμεσα στα δεκάδες γιατροσόφια της εποχής, περίοπτη θέση κατέχουν οι θεραπευτικές ιδιότητες του κλύσματος. Ενδεικτικό της δημοφιλίας του και το γεγονός ότι οι βοηθοί των γιατρών κυκλοφορούσαν στους δρόμους του Παρισιού με ένα κλύσμα προς άγραν πελατείας.
Ειδικά οι ευγενείς Παριζιάνοι πίστευαν ότι το κλύσμα βελτιώνει την υγεία, γι’ αυτό και το έκαναν έως και 3-4 φορές την ημέρα. Τα κλύσματα της αριστοκρατίας ήταν αρωματισμένα ώστε να επικαλύπτουν την όποια δυσοσμία.
Λέγεται ότι ο Λουδοβίκος ο 14ος φανατικός χρήστης, έκανε περίπου 2000 κλύσματα κατά τη διάρκεια της βασιλείας του, πολλές φορές ενώ συνεδρίαζε με μέλη της κυβέρνησής του. Επειδή υπήρχαν και κλύσματα που έφεραν δηλητήριο (έκαναν θραύση τότε στην τάξη των ευγενών), ο Λουδοβίκος είχε αναθέσει τον προληπτικό έλεγχό τους σε ειδικό σώμα «ντετέκτιβ»....
Η εποχή της πειθαρχίας και της ιεραρχίας.
Οι ανθρωποκεντρικές τάσεις της εποχής θα φέρουν το σώμα στο επίκεντρο της προσοχής, αλλά και του ελέγχου.
Δεν είναι τυχαία, για παράδειγμα, η ραγδαία άνοδος του μπαλέτου, μια τέχνη στην οποία εντυπωσιάζει πρωτίστως η πειθαρχία, η εικόνα ενός σώματος-μηχανή.
Είναι ενδεικτικό νομίζω το γεγονός ότι η μόνη τέχνη η οποία θα συναντήσει μεγάλες δυσκολίες αποδοχής στην Αμερική ήταν το μπαλέτο.
Και τούτο γιατί η αυστηρότητά του θεωρήθηκε «αντιαμερικανική», δηλαδή δεν συνέτρεχε με τις βασικές αρχές περί δημοκρατίας και ελευθερίας του ατόμου.
Αντ’ αυτού οι Αμερικανοί, ως απάντηση, θα καλλιεργήσουν από νωρίς τον μοντέρνο χορό, δηλαδή την έκφραση του ελεύθερου σώματος. Η ίδια αυστηρότητα παρατηρείται φυσικά και στο θέατρο, όπου ακολουθούνται σαφείς οδηγίες που εκπορεύονται από το πρωτόκολλο των επιτελέσεων της βασιλικής Αυλής....
Οι κωμωδίες του Μολιέρου.
Οι κωμωδίες του Μολιέρου, ιδωμένες στο σύνολό τους, είναι ένα πυκνό όσο και αποκαλυπτικό άλμπουμ μιας αυστηρά ιεραρχημένης, όπως είπαμε, κοινωνίας, ένα θεατρικό ανθολόγιο των νευρώσεών της, των τύπων της, των παραλογισμών της, των θεατρινισμών της, των «φαίνεσθαι» και των «είναι» της.
Πρόκειται για κωμωδίες πολύ σύνθετες και δυσανάγνωστες, ενίοτε ακόμη και τραγικές...αυτή η εύθραυστη διελκυστίνδα ανάμεσα στο «είμαι» και «δεν είμαι» που μας προσφέρει ο συγγραφέας στη σκηνή ως αντικείμενο παρατήρησης και πιθανής επεξήγησης και σίγουρα σχολιασμού...την κωδικοποιημένη σκηνική «γραμματική» σωμάτων και συμπεριφορών, προκειμένου να προβάλει τον έλεγχο που ασκεί η εκάστοτε εξουσία επάνω στο σύνολο του κοινωνικού σώματος...την αιώνια πάλη ανάμεσα στον νου και το σώμα, μια πάλη την οποία ο Μολιέρος σταδιακά, πεισματικά και με δεξιοτεχνία κομίζει στο προσκήνιο, άλλοτε μέσα από τις σχέσεις αρσενικού και θηλυκού, άλλοτε μέσα από τις σχέσεις απληστίας και αγάπης, θανάτου και ζωής, και άλλοτε (και κυρίως) μέσα από τις σχέσεις σώματος και περιβάλλοντος, σχέσεις που καταλήγουν στην ήττα, στην «φυλακή» του ατόμου, η οποία είναι και η πλέον περιεκτική εικόνα στο σύνολο του μολιερικού έργου...
Ο κατά φαντασίαν ασθενής Αργκάν.
Ο Αργκάν είναι ένας από τους αμέτρητους ηττημένους της εποχής. Στο πρόσωπο του, στις υστερίες και τις εμμονές του, ο Μολιέρος σατιρίζει τον κομπογιαννιτισμό αγράμματων και ανενημέρωτων γιατρών, αλλά και τον δογματισμό κάθε εξουσίας και αλαζονικής ειδικότητας...
Κάποιες τελευταίες σκέψεις.
Μια παράσταση σε γενικές γραμμές ρέουσα και ευχάριστη, χωρίς (και ευτυχώς) λύσεις επιθεωρησιακής κοπής, όμως δεν μπορώ να την ονομάσω ιδιαίτερη ή φρέσκια.
Η σκηνοθεσία του Αμπαζή δεν μας παρέδωσε κάτι ξεχωριστό για να θυμόμαστε...θα μπορούσε και περισσότερα, εάν ήταν πιο αιχμηρή και κριτική η ματιά του, τουτέστιν, εάν επένδυε περισσότερο στη δυναμική του κειμένου και στην ιδέα/εικόνα της φυλακής και του ελέγχου του σώματος από τους κατέχοντες γνώση και εξουσία.
Το υπογραμμίζω ειδικά αυτό το σημείο, γιατί πρόκειται για μια πτυχή που αφορά άμεσα την πραγματικότητά μας, η οποία έχει να επιδείξει άπειρους υποχόνδριους Αργκάν, όπως και άπειρα κέντρα εξουσίας (με απόλυτο άρχοντα-εξουσιαστή την υψηλή τεχνολογία), μα πιο πολύ έχει να επιδείξει, όπως και η Γαλλία του Λουδοβίκου, την ίδια εξωφρενική αγάπη, σε βαθμό υστερίας με την περφόρμανς του σώματος.
Εξ' ού και η εμμονή, μεταξύ πολλών άλλων εμμονών, με το body building, τις εμφυτεύσεις μαλλιών, τα τατουάζ, και φυσικά τις πλαστικές επεμβάσεις που έχουν ως στόχο τη δημιουργία ενός «άλλου» σώματος, την ικανοποίηση μιας φαντασίωσης, δηλαδή μιας ετερότητας, σε σημείο πλέον απώλειας κάθε έννοιας του «πραγματικού».
Όπως οι υπήκοοι του Λουδοβίκου έτσι και εμείς, τέσσερις αιώνες μετά, ζούμε σε ένα παγκόσμιο θέατρο ψεύδους, στις επιτελέσεις του οποίου υποτάσσεται κάθε μορφή αναταραχής, όπως έξοχα δραματοποιεί την ιδέα ο πάντα επίκαιρος Jean Genet(1910-1986), στο Μπαλκόνι( Le Balcon, έργο που απαρτιζόταν από τρεις πράξεις και από εννέα διαφορετικές εικόνες)i , εκεί όπου ιδεολόγοι, διανοούμενοι, επίσκοποι, επαναστάτες, προοδευτικοί, συντηρητικοί και στρατηγοί παραδίδονται αμαχητί στα θέλγητρα της θεατρικής επιτέλεσης, της μάσκας, απόλυτα υπάκουοι στις σκηνοθετικές οδηγίες των πουτάνων που εργάζονται στο «Σπίτι των ψευδαισθήσεων» της τσατσάς Ίρμα...
ΠΗΓΑΙ
1-Φώντας Τρούσας. (2020, December 19). Ζαν Ζενέ: Οι πρώτες, ιστορικές παραστάσεις έργων του στο ελληνικό θέατρο | LiFO. LiFO.gr. Retrieved May 2, 2023, Από: https://www.lifo.gr/culture/theatro/zan-zene-oi-protes-istorikes-parastaseis-ergon-toy-sto-elliniko-theatro
2- Πατσαλίδης, Σ. (2023, March 26). Ασθένειες, φαντασιώσεις, εμμονές και εξουσίες: Όλα ένα θέατρο. Parallaxi Magazine. Retrieved May 2, 2023, Από:https://parallaximag.gr/agenda-parallaxi/theatro-agenda/astheneies-fantasioseis-emmones-kai-exoysies-ola-ena-theatro
3-Daniel Bonnefon. Les écrivains célèbres de la France, ou Histoire de la littérature française depuis l'origine de la langue jusqu'au XIXe siècle (7e éd.), 1895, Paris, Librairie Fischbacher
CHMEIΩCEIC
i«Σε έναν οίκο ανοχής, πελάτες ντυμένοι σαν Επίσκοπος, Στρατηγός και Δικαστής, παίζουν ερωτικά παιχνίδια με νέες γυναίκες, προσομοιώνοντας ρόλους εξουσίας. Παράλληλα, και ενώ στην πόλη ξεκινά εξέγερση, περιμένουν με αγωνία την άφιξη του αρχηγού της Αστυνομίας. Ο Ζενέ με το έργο αυτό προσπαθεί να ερμηνεύσει το επαναστατικό φαινόμενο, εστιάζοντας στην αστική τάξη, εναντίον της οποίας στρέφεται η επανάσταση...Κανένα πρόβλημα, όταν μια φορά τεθεί, δεν επιτρέπεται να λύνεται μέσα στο χώρο τού φανταστικού, κυρίως γιατί η δραματική αυτή λύση υπηρετεί μια κοινωνική κατάσταση. Αντιθέτως: Ας εκραγεί το κακό επί σκηνής. Ας μας γυμνώσει. Ας μας αφήσει μετέωρους και χωρίς άλλο καταφύγιο από την συνείδησή μας. Ο καλλιτέχνης –και ο ποιητής– δεν έχουν σαν αποστολή την πρακτική λύση των προβλημάτων του κακού. Ας δεχτούν να είναι καταραμένοι. Το πολύ-πολύ να χάσουν την ψυχή τους, αν έχουν ψυχή. Δεν έχει και μεγάλη σημασία. Αλλά το έργο τους θα παραμείνει μια συνεχής έκρηξη, μια Πράξη απέναντι στην οποία το κοινό θα αντιδράσει όπως θέλει, όπως μπορεί. Αν το "καλό" επιτρέπεται να παρουσιάζεται μέσα στο έργο τέχνης, ας φανερωθεί μόνο στη σαγήνη του τραγουδιού. Η ίδια η ρωμαλεότητα του τραγουδιού θα μεγαλύνει το κακό, που το έργο εκθέτει. Αλλά μήπως γίνομαι ακατανόητος; Ίσως»(https:www.lifo.gr/culture/theatro/zan-zene-oi-protes-istorikes-parastaseis-ergon-toy-sto-elliniko-theatro ).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου