Χειραγώγηση, Σιωπή και Σταυρός : Ένας νέος τρόπος αντίστασης!

 «Εξεγέρσου Σερβία» (Vostani Serbie). Η Νεανική Εξέγερση στη Σερβία 

[Jelena Jorgačević ]ⁱ

Στη Σερβία, την 1η Μαΐου 2025, είχαν περάσει έξι μήνες από την κατάρρευση του στεγάστρου στον Σιδηροδρομικό Σταθμό του Νόβι Σαντ, όπου 14 άνθρωποι σκοτώθηκαν επιτόπου και άλλοι δύο πέθαναν αργότερα στο νοσοκομείο.

Δύο μέρες αργότερα, στις 3 Μαΐου, η χώρα σηματοδότησε δύο χρόνια από τη μαζική δολοφονία στο Δημοτικό Σχολείο Vladislav Ribnikar στο Βελιγράδι, όταν ένας δεκατριάχρονος μαθητής σκότωσε έναν φρουρό ασφαλείας και εννέα συμμαθητές του.

Την επόμενη μέρα συμπληρώθηκαν δύο χρόνια από τη μαζική δολοφονία στα χωριά Ντούμπονα και Μάλο Οράσγιε, κοντά στο Μλάντενοβατς, όπου ένας 21χρονος επιτιθέμενος σκότωσε οκτώ και τραυμάτισε 12 άλλους, κυρίως νέους.

Οι κρατικές αρχές απάντησαν σε αυτές τις τραγωδίες - που προκλήθηκαν από τη διαφθορά και τις συστημικές αποτυχίες - κυρίως με έλεγχο των ζημιών: θυσιάζοντας πιόνια από τις τάξεις τους, ξεκινώντας εκστρατείες προπαγάνδας και εφαρμόζοντας μια προσέγγιση καρότου και μαστιγίου στους πολίτες που απαιτούσαν λογοδοσία.

Με την πάροδο του χρόνου, ωστόσο, το μαστίγιο έγινε κεντρικό, ενώ το καρότο έγινε όλο και πιο σπάνιο.

Παρόλα αυτά, οι φοιτητικές διαμαρτυρίες που ακολούθησαν την κατάρρευση του στεγάστρου του σταθμού αναμόρφωσαν το σερβικό κοινωνικοπολιτικό τοπίο με πρωτοφανείς τρόπους.

Το ερώτημα παραμένει εάν αυτή η περίοδος θα μείνει στη μνήμη ως σημείο καμπής που σημαδεύτηκε από πολιτική αλλαγή μέσω κοινωνικής κάθαρσης ή ως χαμένη ευκαιρία για την ανατροπή ενός βαθιά διεφθαρμένου καθεστώτος μέσω μιας ηθικής επανάστασης.

Όποιο κι αν είναι το αποτέλεσμα, οι βασικοί κοινωνικοί φορείς - το Πανεπιστήμιο, η Εκκλησία, η Σερβική Ακαδημία Επιστημών και Τεχνών, τα μέσα ενημέρωσης και σημαντικά άτομα - θα μείνουν στην ιστορία είτε ως εκείνοι που συνέβαλαν στην αλλαγή είτε, μέσω δικής τους υποστήριξης του καθεστώτος ή της σιωπής τους, ως εκείνοι που την εμπόδισαν.

Ένας νέος τρόπος αντίστασης

Μέσα σε λίγους μόνο μήνες, οι φοιτητές κατάφεραν να αμφισβητήσουν σημαντικά το κυρίαρχο σύστημα αξιών, να αντισταθούν σε μεγάλο βαθμό στους χειρισμούς ενός καθεστώτος που είχε εξουδετερώσει εδώ και καιρό κάθε «νέο πρόσωπο» και ιδέα, και να αφυπνίσουν στους πολίτες τις αξίες που κάποτε θεωρούνταν χαμένες.

Μπορεί επίσης να ανακάλυψαν έναν νέο τρόπο αντίστασης ενάντια στις ανθεκτικές ‘’δικτατορίες προπαγάνδας’’ που αναδύονται σε όλο τον κόσμο.

Όπως εξηγούν οι Σεργκέι Γκουρίεφ και Ντάνιελ Τρέισμαν [Sergei Guriev & Daniel Treisman ] στο Spin Dictators (https://spindictators.com/), οι παραδοσιακές δικτατορίες έχουν δώσει τη θέση τους στις ‘’δικτατορίες προπαγάνδας’’, όπου τα βασικά εργαλεία είναι ο χειρισμός των μέσων ενημέρωσης, η προσεκτικά σχεδιασμένη δημοτικότητα και η ψεύτικη δημοκρατία.

Οι Spin Dictators - είτε ο Χίτλερ, είτε ο Ερντογάν, είτε ο Βούτσιτς κ.ά- τείνουν είτε να λογοκρίνουν είτε να εξαγοράζουν τους επικριτές τουςⁱⁱ.

Η βασική τους πρόκληση στηρίζεται στην άγνοια των πολιτών. Η δημόσια ευαισθητοποίηση των πολιτών υπονομεύει τη σχολαστικά κατασκευασμένη δημοτικότητά τους και μπορεί να πυροδοτήσει ευρύτερη κινητοποίηση τους.

Τι έχουν καταφέρει οι φοιτητές - που στο παρελθόν απορρίφθηκαν ως αδιάφοροι και ελλιπώς ενημερωμένοι - στη Σερβία;

Για μήνες, χιλιάδες νέοι ενωμένοι μσε αλληλεγγύη, στοχαστικοί και επίμονοι, εύγλωττοι και αυτοθυσιαστικοί, βρέθηκαν στους δρόμους .

Περπάτησαν από πόλη σε πόλη ολόκληρη τη χώρα και στη συνέχεια σε όλη την Ευρώπη, συχνά ωθώντας τα όρια της σωματικής τους αντοχής, διαδίδοντας τον αγώνα τους, πολεμώντας για το κοινό καλό και χαρτογραφώντας τον χώρο της ελευθερίας.

Τις σημερινές κινητοποιήσεις διοργάνωσαν οι φοιτητές με το σύνθημα «Εξεγέρσου Σερβία» (Vostani Serbie) και με αφορμή τη συμπλήρωση επτά μηνών από την κατάρρευση του στεγάστρου στον σιδηροδρομικό σταθμό του Νόβι Σαντ που στοίχισε την ζωή σε 16 ανθρώπους.

Έγιναν ο κοινωνικός συναγερμός για συλλογική αλληλεγγύη και ενσυναίσθηση, μια έκκληση για δικαιοσύνη και αλήθεια.

Επανάσταση χωρίς ηγέτη.

Αυτό που διακρίνει αυτό το κίνημα είναι η μοναδική του δομή. Κανένας από τους διαδηλωτές δεν ξεχωρίζει ατομικά. Το ίδιο πρόσωπο δεν εμφανίζεται στα μέσα ενημέρωσης περισσότερο από μία ή δύο φορές.

Δεν υπάρχει ηγέτης - αποφεύγοντας έτσι τις εκστρατείες συκοφαντίας του καθεστώτος, ενώ παράλληλα αντιμετωπίζεται η τοπική ανάγκη για σωτηρία και δίνεται έμφαση στην αλλαγή του συστήματος ως πρωταρχικό στόχο. Κάθε απόφαση υιοθετείται από την ολομέλεια με απλή πλειοψηφία, με παθιασμένες συζητήσεις που συνεχίζονται μέχρι να μιλήσουν όλοι.

Αυτοί οι φοιτητές κατάφεραν να διαλύσουν τις διεθνικές προκαταλήψεις, ενώνοντας πολλούς από την πρώην Γιουγκοσλαβία και ξεπερνώντας τις ιδεολογικές διαφορές - ακυρώνοντας την πεποίθηση, ότι οι συζητήσεις μεταξύ ιδεολογικά αντίθετων ομάδων είναι αδύνατες.

Όπως παρατήρησε ο καθηγητής Ραστισλάβ Ντίνιτς από το Νις, ήταν συγκινητικό να δεις τη σύνεση και ταύτιση μεταξύ των φοιτητών από το Νόβι Παζάρ, όπου η πλειοψηφία είναι μουσουλμάνοι, και της υπόλοιπης Σερβίας, καθώς τήρησαν προσεκτικά τόσο τις ορθόδοξες όσο και τις ισλαμικές περιόδους νηστείας.

Ωστόσο, μετά από αρκετούς μήνες, το ζήτημα της πολιτικής διατύπωσης έγινε σοβαρό. Το καθεστώς είχε καλλιεργήσει με επιτυχία τη διάχυτη αηδία προς την πολιτική και τα πολιτικά κόμματα, παρουσιάζοντας τον εαυτό του ως «κράτος», ενώ παρουσίαζε άλλες πολιτικές ομάδες ως διεκδικητές της εξουσίας.

Προέκυψε τότε ένα σοβαρό ερώτημα: πώς να μεταφραστεί αυτή η τεράστια τάση για αλλαγή σε συγκεκριμένα αποτελέσματα;

Καθώς τίποτα δεν άλλαξε και έγινε σαφές ότι τα αιτήματά τους δεν θα ικανοποιούνταν, οι φοιτητές ξεπέρασαν την αρχική τους αντίσταση για πολιτική δέσμευση.

Τώρα ζητούν πρόωρες βουλευτικές εκλογές και προετοιμάζουν έναν εκλογικό κατάλογο ανθρώπων που εμπιστεύονται για να εκπληρώσουν τα αιτήματά τους - μια σημαντική αλλαγή στρατηγικής που σηματοδοτεί μια νέα φάση στο κίνημά τους.

Η εσωτερική διαίρεση της εκκλησίας

Οι καθηγητές πανεπιστημίων υποστήριξαν κατά συντριπτική πλειοψηφία τους μαθητές τους, όπως και οι εκπρόσωποι της Σερβικής Ακαδημίας Επιστημών και Τεχνών.

Όμως, η Ορθόδοξη Εκκλησία - ιστορικά ένα από τα πιο αξιόπιστα ιδρύματα στη Σερβία - έχει δείξει μια σύνθετη και διχασμένη ανταπόκριση. Αυτό το ερώτημα είναι ιδιαίτερα σημαντικό δεδομένης της βαθιάς θρησκευτικότητας πολλών διαδηλωτών.

Σύμφωνα με μια ανέκδοτη μελέτη, η θρησκευτικότητα των φοιτητών που συμμετέχουν στην ολομέλεια, μετρημένη σε μια κλίμακα από -2 έως +2, ανέρχεται στο +1,25 - υψηλότερη κι από την αίσθηση της εθνικής τους ένταξης.

Αυτή η γενιά, σε αντίθεση με τους γονείς τους, έλαβε θρησκευτική εκπαίδευση στα σχολεία από την εισαγωγή της το 2001.

Το μήνυμα από την ηγεσία της Εκκλησίας ήταν ότι η Εκκλησία δεν θα πρέπει να υπερασπίζεται συγκεκριμένα συμφέροντα, τοποθετώντας τον εαυτό της ως οντότητα υπεράνω πολιτικής.

Αυτή η στάση εγείρει βαθιά θεολογικά ερωτήματα: Τι συνιστά «το κοινό καλό» όπως το αντιλαμβάνονται οι εκκλησιαστικοί ηγέτες;

Μπορεί η Εκκλησία να θεραπεύσει πραγματικά τις διαιρέσεις εξισώνοντας τον δράστη και το θύμα;

Όπως σημειώνει η καθηγήτρια Άννα Γκρζιμάλα-Μπούσε, οι δηλώσεις της Εκκλησίας που καλούν σε υπομονή κατά τη διάρκεια των κοινωνικών αναταραχών συχνά υποστηρίζουν το status quo.

Η διαίρεση εντός της Εκκλησίας ήταν εντυπωσιακή.

Ενώ η επίσημη στάση ήταν συγκρατημένη, πολλοί εντός της Εκκλησίας πήραν το μέρος των φοιτητών. Ο μητροπολίτης Γκριγκόριγε αναδείχθηκε ως ο εξέχων υποστηρικτής, δηλώνοντας: «Αυτό που κάνουν οι φοιτητές στη Σερβία αυτή τη στιγμή είναι μια από τις πιο αγνές, πιο ηθικές πολιτικές πρωτοβουλίες που έχουν προκύψει στη χώρα μας. Είναι αυθεντικό και βασίζεται στο ειλικρινές ενδιαφέρον και τη δέσμευση των νέων στη δικαιοσύνη».

Αντίθετα, ο μητροπολίτης Ντέιβιντ δημοσίευσε ένα κείμενο στην επίσημη ιστοσελίδα της Εκκλησίας συγκρίνοντας τους διαδηλωτές με «Σέρβους Ουστάσι» και ως «νέους δαίμονες της Λουμπιάνκα».

Η απάντηση ήταν άμεση - έξι επίσκοποι απέρριψαν αυτήν την επιστολή και εξέφρασαν την υποστήριξή τους στους φοιτητές, αν και χαρακτηριστικά, η δήλωσή τους δεν δημοσιεύτηκε στην επίσημη ιστοσελίδα της Εκκλησίας.

Αυτές οι αντικρουόμενες θέσεις εντός της Εκκλησίας αντικατοπτρίζουν έναν βαθύτερο αγώνα για τον ρόλο της Εκκλησίας στην κοινωνία των πολιτών.

Ενώ τα πιστά μέλη και παιδιά των ιερέων συμμετείχαν στις φοιτητικές κινητοποιήσεις, η θεσμική Εκκλησία πάλευε με το πώς να ανταποκριθεί σε ένα κίνημα που αναζητούσε δικαιοσύνη κατά της διαφθοράς και όχι πολιτική εξουσία.

Η φετινή απάντηση στη εξέγερση στη Σερβία θα διαμορφώσει το ηθικό δικαίωμα να συμμετάσχουμε στην ανοικοδόμηση μιας κατεστραμμένης και διαιρεμένης κοινωνίας αύριο.

Όπως έγραψε ο αιδ. Ντίτριχ Μπονχέφερ σε έναν φίλο κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, αν δεν ζούσε αυτές τις δύσκολες στιγμές με τον λαό του, δεν θα είχε το δικαίωμα να συμμετάσχει στην ανανέωση της χριστιανικής ζωής στη Γερμανία μετά τον πόλεμο.

Ομοίως, οι επιλογές που έγιναν από θεσμούς και άτομα της Σερβίας σε αυτήν την κρίσιμη στιγμή θα καθορίσουν και τη κοινωνική νομιμοποίησή τους στο μέλλον.

ΠΗΓΕΣ

iβλ. Jelena Jorgačević. (2025, May 30). Spin, Silence, and the Cross. Ρublic Οrthodoxy. Retrieved June 2, 2025, from https://publicorthodoxy.org/2025/05/30/sin-silence-and-the-cross/

iiΜια νέα γενιά δικτατόρων διατηρεί την εξουσία χειραγωγώντας την πληροφόρηση και προσποιούμενη τη δημοκρατία. Ο Χίτλερ, ο Στάλιν και ο Μάο ως "fear dictators" κυβέρνησαν μέσω βίας, φόβου και ιδεολογίας. Όμως, τις τελευταίες δεκαετίες, μια νέα γενιά ισχυρών ανδρών με γνώσεις των μέσων ενημέρωσης αναδιαμορφώνει την αυταρχική εξουσία για έναν πιο εξελιγμένο, παγκοσμίως διασυνδεδεμένο κόσμο. Αντί για ανοιχτή, μαζική καταστολή, οι μεταμοντέρνοι κυβερνήτες ελέγχουν τους πολίτες τους διαστρεβλώνοντας την πληροφόρηση και προσομοιώνοντας δημοκρατικές διαδικασίες. Όι "spin doctors" στις αστικές δημοκρατίες, διαστρεβλώνουν τις ειδήσεις για να χειραγωγήσουν και λάβουν υποστήριξη. Αποκαλύπτοντας αυτή τη νέα μορφή αυταρχισμού, οι Σεργκέι Γκουρίεφ και Ντάνιελ Τράιζμαν εξηγούν την άνοδο τέτοιων "spin δικτατόρων", περιγράφοντας πώς αναδύονται και λειτουργούν, τις νέες απειλές που θέτουν και πώς θα πρέπει να αντιδράσουν οι πολίτες. Το "Spin Dictators" ανατρέχει στο πώς ηγέτες όπως ο Λι Κουάν Γιου της Σιγκαπούρης και ο Αλμπέρτο Φουτζιμόρι του Περού πρωτοστάτησαν σε λιγότερο βίαιες, πιο μυστικές και πιο αποτελεσματικές μεθόδους μονοπώλησης της εξουσίας. Καλλιέργησαν μια εικόνα ικανότητας, αριστείας, συγκάλυψαν τη λογοκρισία και χρησιμοποίησαν δημοκρατικούς θεσμούς για να υπονομεύσουν τη δημοκρατία, ενώ παράλληλα αύξαναν οφέλη στη διεθνή δέσμευση για οικονομικά επιτεύγματα. Το βιβλίο αποκαλύπτει γιατί οι περισσότεροι από τους σημερινούς αυταρχικούς ηγέτες είναι "spin dictators" - και πώς διαφέρουν από τους υπόλοιπους "fear dictators" καθώς και από τους δασκάλους καταστολής υψηλής τεχνολογίας όπως ο Σι Τζινπίνγκ. Προσφέροντας διεισδυτικά πορτρέτα των σημερινών αυταρχικών ηγετών, το βιβλίο "Spin Dictators" εξηγεί μερικά από τα μεγάλα πολιτικά παζλ της εποχής μας - το πώς οι μεταμοντέρνοι δικτάτορες μπορούν να επιβιώσουν σε μια εποχή αυξανόμενης νεωτερικότητας, αλλά και την ανησυχητική σύγκλιση και την αμοιβαία συμπάθεια μεταξύ δικτατόρων και λαϊκιστών.