«Δι᾿ οὐδενός ἑτέρου ὁ θάνατος κατήργηται, εἰ μή διά τοῦ Σταυροῦ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ».

 Ο πρώτος μήνας του λειτουργικού έτους της Ορθόδοξης Εκκλησίας, ο Σεπτέμβριος, σηματοδοτείται από μια γιορτή αφιερωμένη στο πιο αμφιλεγόμενο από τα σύμβολά της, στον Σταυρό του Χριστού.

Και είναι πράγματι αμφιλεγόμενο σύμβολο ο Σταυρός, αφού ο ίδιος ο απόστολος Παύλος, ο οποίος κατέστησε τον σταυρό κέντρο της θεολογίας του, δεν θα διστάσει να παραδεχτεί ότι το κήρυγμα για τη σταυρική θυσία του Ιησού είναι για τους λογικά σκεπτόμενους ανθρώπους “μωρία”ⁱ.

Γιατί κανείς σοβαρός άνθρωπος δεν θα σκεφτόταν ποτέ να κάνει έμβλημά του ένα σύμβολο της ατίμωσης και του θανάτου, όπως ήταν την εποχή εκείνη ο σταυρός. Αυτός όμως ο ατιμωτικός θάνατος του Ιησού πάνω στον σταυρό κατανοείται από τους χριστιανούς ως η υπέρτατη θυσία που χάρισε νέες, άγνωστες μέχρι τότε, δυνατότητες ζωής στην ανθρωπότητα.

Έτσι, ο σταυρός έγινε για τους μαθητές του Χριστού από σύμβολο θανάτου σύμβολο ζωής και σύμβολο της δύναμης του Θεού, γιατί αποκαλύπτει τη δύναμη του Θεού να σώσει τον κόσμο.

Όπως μαρτυρεί το Ὁδοιπορικὸν εἰς τὸ Σινὰ καὶ τοὺς Ἁγίους Τόπουςⁱⁱ, στο οποίο η μοναχή Αιθερία από τη Γαλλία αφηγείται τις εντυπώσεις της από το τρίχρονο ταξίδι της (381 - 384) στην περιοχή, η πίστη στην ιστορικότητα της αποκάλυψης του Θεού οδήγησε ήδη από τις αρχές του 4ου μ.Χ. αιώνα ένα διαρκώς ογκούμενο κύμα προσκυνητών στην Παλαιστίνη προς αναζήτηση τόπων όπου διαδραματίστηκαν βιβλικά γεγονότα ή υπολειμμάτων που σχετίζονται με αυτά.

Η ίδια πίστη υπόκειται και στον ζήλο χριστιανών αυτοκρατόρων, όπως ο Μέγας Κωνσταντίνος και ο Ιουστινιανός, να οικοδομήσουν λαμπρά προσκυνήματα στην περιοχή, αλλά και στις υπερβολές του ια΄ μ.Χ. αιώνα, εποχή από την οποία προέρχεται ένας τεράστιος αριθμός κατασκευασμένων λειψάνων και άλλων “μαρτυρίων”.

Με τον Μεγάλο Κωνσταντίνο συνδέεται και το εορταζόμενο στις 14 Σεπτεμβρίου γεγονός. Σύμφωνα με τη σχετική παράδοση, οι έρευνες της μητέρας του, αγίας Ελένης, στην Ιερουσαλήμ είχαν ως αποτέλεσμα την εύρεση το 326 μ.Χ. του σταυρού πάνω στον οποίο πέθανε ο Χριστός.

Η τιμή με την οποία οι χριστιανοί όλων των εποχών περιβάλλουν το τίμιο ξύλο του σταυρού γέννησε μια ολόκληρη θεολογία για τη σημασία της σταυρικής θυσίας του Χριστού, που συνοψίζεται στη φράση του αγίου Ιωάννου Δαμασκηνού: «Τοῦτον τὸν τίμιον Σταυρὸν προετύπωσε τὸ ξύλον τῆς ζωῆς τὸ ἐν τῷ Παραδείσῳ ὑπὸ Θεοῦ πεφυτευμένον· ἐπεὶ γὰρ διὰ ξύλου ὁ θάνατος, ἔδει διά ξύλου δωρηθῆναι τὴν ζωὴν καὶ τὴν ἀνάστασιν»ⁱⁱⁱ, και αποτυπώνεται στην υμνολογία της σχετικής γιορτής.

Όπως υπαινίσσεται ο ευαγγελιστής Λουκάς, παραπέμποντας εμμέσως στο Παροιμ. 3:4, αυτός που κατ᾽ εξοχήν πληροί τις παραπάνω απαιτήσεις του πατέρα για υπακοή είναι ο Ιησούς, ο οποίος καθίσταται έτσι αποδέκτης των θείων δωρεών: «Καὶ Ἰησοῦς προέκοπτεν σοφίᾳ καὶ ἡλικίᾳ, καὶ χάριτι παρὰ Θεῷ καὶ ἀνθρώποις» (2:52).

Και εφόσον, όπως σημειώνει ο απόστολος Παύλος, «ο Θεός ήταν αυτός που στο πρόσωπο του Χριστού συμφιλίωσε τον κόσμο μαζί του, χωρίς να καταλογίσει στους ανθρώπους τα παραπτώματά τους»^iv, είναι επόμενο αυτό που επισημαίνει ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός^v, ότι: «δι᾿ οὐδενὸς ἑτέρου ὁ θάνατος κατήργηται, ἡ τοῦ προπάτορος ἁμαρτία λέλυται, ὁ ᾅδης ἐσκύλευται, ἡ ἀνάστασις δεδώρηται, δύναμις ἡμῖν τοῦ καταφρονεῖν τῶν παρόντων καὶ αὐτοῦ τοῦ θανάτου δέδοται, ἡ πρὸς τὴν ἀρχαίαν μακαριότητα ἐπάνοδος κατώρθωται, πύλαι παραδείσου ἠνοίγησαν, ἡ φύσις ἡμῶν ἐκ δεξιῶν τοῦ Θεοῦ κεκάθικε, τέκνα Θεοῦ καὶ κληρονόμοι γεγόναμεν, εἰ μὴ διὰ τοῦ σταυροῦ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ».

Έτσι, προτρέποντας ο συγγραφέας της Πρὸς Ἑβραίους Ἐπιστολῆς^vi τους χριστιανούς να μιμηθούν τον Χριστό και να δείξουν θάρρος απέναντι στις δοκιμασίες, παραθέτει από το Παροιμ. 3:11- 18, και τους διαβεβαιώνει ότι «ο Θεός σάς μεταχειρίζεται σαν παιδιά του. Γιατί ποιο παιδί δεν το διαπαιδαγωγεί ο πατέρας του;»

Η σοφία αποφέρει στον άνθρωπο περισσότερο κέρδος «από σωρούς χρυσάφι και ασήμι», «είναι πολυτιμότερη από ακριβά πετράδια … και κανένα πράγμα πολυτίμητο δεν είναι ισάξιό της», καθώς προσφέρει απλόχερα μακροβιότητα, πλούτο και δόξα, ενώ καθιστά τον άνθρωπο δίκαιο και φιλεύσπλαχνο και τον οδηγεί σε σωστές επιλογές που του εξασφαλίζουν ειρηνική ζωή.

Η σοφία «είναι δέντρο ζωής για όσους κρατιούνται πάνω της, και ασφάλεια για όσους πάνω της όπως στον Κύριο στηρίζονται». Η έκφραση «δένδρο ζωής» παραπέμπει στην ιστορία του παραδείσου, όπου αναφέρεται ότι ο Θεός φύτεψε στο κέντρο του κήπου της Εδέμ, όπου τοποθέτησε τον άνθρωπο, ένα δένδρο (Γεν. 2:9), οι καρποί του οποίου εξασφαλίζουν αιώνια ζωή (Γεν. 3:22).

Η παρακοή της θείας εντολής όμως απέκλεισε για τον άνθρωπο την πρόσβαση στο συγκεκριμένο δένδρο, αλλά η επιδίωξη της σοφίας, την οποία μπορεί να εμπιστεύεται κανείς όπως εμπιστεύεται τον ίδιο τον Θεό, έχει ανάλογες με εκείνο το δένδρο ευεργετικές συνέπειες.

Η διαβεβαίωση αυτή φαίνεται σε πρώτη προσέγγιση υπερβολική, γίνεται όμως κατανοητή εαν θεωρηθεί υπό το φως της Καινής Διαθήκης.

Γράφοντας ο απόστολος Παύλος στους Κορινθίους τους εξηγεί ότι «Εμείς κηρύττουμε τον Χριστό, και μάλιστα σταυρωμένο, ένα κήρυγμα που οι Ιουδαίοι το βρίσκουν προσβλητικό και οι Έλληνες ανόητο, ενώ γι’ αυτούς που κάλεσε ο Θεός, είτε Ιουδαίοι είτε Έλληνες, ο Χριστός είναι η δύναμη του Θεού και η σοφία του Θεού. Γιατί αυτό που μοιάζει με μωρία του Θεού είναι σοφότερο απ’ τη σοφία των ανθρώπων, κι αυτό που μοιάζει με αδυναμία του Θεού είναι πιο δυνατό από τη δύναμη των ανθρώπων»^vii.

Ο σταυρωμένος Χριστός είναι η σοφία του Θεού που παρέχει και πάλι σε όποιον τον αναζητά πρόσβαση στο δένδρο της ζωής: «Τῷ νικῶντι δώσω αὐτῷ φαγεῖν ἐκ τοῦ ξύλου τῆς ζωῆς, ὅ ἐστιν ἐν τῷ παραδείσῳ τοῦ Θεοῦ μου». (Αποκ. 2:7). 

Οι επιλογές των πρωτοπλάστων, σύμφωνα με το βιβλίο της Γενέσεως, εξασφάλισαν στον άνθρωπο την ηθική αυτονομία απέναντι στον Θεό, καθώς είχε πλέον τη δυνατότητα να καθορίζει μόνος του τι είναι γι᾽ αυτόν καλό ή κακό, τον απέκοψαν όμως από την πηγή της ζωής.

Ο δρόμος της επιστροφής περνάει μέσα από την αναζήτηση της Σοφίας του Θεού, που, όπως αποκαλύπτει η Καινή Διαθήκη, ταυτίζεται με τον σταυρωμένο Χριστό.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

i Πρβλ . 1Κορ. 1:18: Ὁ λόγος γὰρ ὁ τοῦ σταυροῦ τοῖς μὲν ἀπολλυμένοις μωρία ἐστίν, τοῖς δὲ σῳζομένοις

ἡμῖν δύναμις Θεοῦ ἐστιν

ii Πρβλ . Μετάφραση Ιερομονάχου Νικοδήμου Μπαρούση, Εκδ. Τήνος / Αθήνα 1989. Πρβλ. Στυλιανός Παπαδόπουλος, Πατρολογία τομ. Β´, Αθήνα, 1990, σελ.466-468. Ευάγγελος Θεοδώρου, Τὸ ὀδοιπορικὸν τῆς Αἰθερίας ἐξ ἐπόψεως Λειτουργικῆς, Θεολογία, τομ. 60 (1989), σελ. 593-599 και τομ. 61 (1989), σελ. 120-143.Α. Ντ. Λη, Παγανιστές και χριστιανοί στην ύστερη αρχαιότητα. Ένα ανθολόγιο πηγών, μτφρ. Χαρίκλεια Τσαλιγοπούλου, Εκδ. Ενάλιος / Αθήνα 2009, σελ. 436-437.

iii Πρβλ . Ἔκδοσις ἀκριβὴς τῆς ὀρθοδόξου πίστεως. Κεφάλαιο 84: Περὶ σταυροῦ, ἐν ᾧ ἔτι καὶ περὶ πίστεως

iv Πρβλ . 2Κορ. 5:19: Θεὸς ἦν ἐν Χριστῷ κόσμον καταλλάσσων ἑαυτῷ, μὴ λογιζόμενος αὐτοῖς τὰ παραπτώματα αὐτῶν.

vΠρβλ . Ἔκδοσις ἀκριβὴς τῆς ὀρθοδόξου πίστεως, ό.π.

viΠρβλ. Εβρ. 12:5-7: υἱέ μου, μὴ ὀλιγώρει παιδείας Κυρίου μηδὲ ἐκλύου ὑπ᾽ αὐτοῦ ἐλεγχόμενος· ὃν γὰρ ἀγαπᾷ κύριος παιδεύει, μαστιγοῖ δὲ πάντα υἱὸν ὃν παραδέχεται. εἰς παιδείαν ὑπομένετε, ὡς υἱοῖς ὑμῖν προσφέρεται ὁ Θεός. τίς γὰρ υἱὸς ὃν οὐ παιδεύει πατήρ;

viiΠρβλ. 1Κορ. 1:23-25: ἡμεῖς δὲ κηρύσσομεν Χριστὸν ἐσταυρωμένον, Ἰουδαίοις μὲν σκάνδαλον, Ἕλλησιν δὲ μωρίαν· αὐτοῖς δὲ τοῖς κλητοῖς, Ἰουδαίοις τε καὶ Ἕλλησιν, Χριστὸν Θεοῦ δύναμιν καὶ Θεοῦ σοφίαν. Ὅτι τὸ μωρὸν τοῦ Θεοῦ σοφώτερον τῶν ἀνθρώπων ἐστίν, καὶ τὸ ἀσθενὲς τοῦ Θεοῦ ἰσχυρότερον τῶν ἀνθρώπων ἐστίν.