Για λίγες μέρες, τα μάτια όλου του κόσμου ήταν στραμμένα προς το Φανάρι για το πρώτο ταξίδι του Πάπα Λέοντα ΙΔ΄ στο εξωτερικό, την επίσκεψή του στην έδρα του Οικουμενικού Πατριαρχείου και την επίσημη συνάντησή του με τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο.
Η συνάντηση αυτή αποτέλεσε αντικείμενο πολλών σχολίων σε διάφορες πτυχές. Θα προσπαθήσουμε εδώ να τονίσουμε τη σημασία αυτής της ιστορικής συνάντησης και τι μπορεί να επιφυλάσσει το μέλλον.
Θα πρέπει να τονιστεί εξαρχής ότι αυτή δεν ήταν η πρώτη επίσκεψη Πάπα στο Φανάρι, ούτε η πρώτη κοινή διακήρυξη που υπεγράφη από Πάπα και οικουμενικό πατριάρχη.
Πράγματι, οι Πάπες Παύλος ΣΤ΄, Ιωάννης Παύλος Β΄, Βενέδικτος ΙΣΤ΄ και ο αείμνηστος Φραγκίσκος έχουν επισκεφθεί όλοι την έδρα του Οικουμενικού Πατριαρχείου, όπου έγιναν δεκτοί από τους Οικουμενικούς Πατριάρχες Αθηναγόρα, Δημήτριο και Βαρθολομαίο, και κάθε μία από αυτές τις συναντήσεις ήταν η αφορμή για την υπογραφή κοινής διακήρυξης σχετικά με τη δέσμευση των δύο Εκκλησιών για την επαναπροσέγγισή τους και την επιδίωξη της αποκατάστασης της εκκλησιαστικής κοινωνίας.
Τέτοιες συναντήσεις είναι αποτέλεσμα ενός ιστορικού γεγονότος που έλαβε χώρα ακριβώς πριν από εξήντα χρόνια: την άρση των λυπηρών αναθεμάτων του έτους 1054 μεταξύ των επισκοπών Ρώμης και Κωνσταντινουπόλεως, η οποία έλαβε χώρα κατά τη διάρκεια μιας τελετής που τελέστηκε ταυτόχρονα στη Ρώμη, στη Βασιλική του Αγίου Πέτρου και στην πατριαρχική εκκλησία στο Φανάρι, στις 7 Δεκεμβρίου 1965.
Στην κοινή τους δήλωση, ο Πάπας Παύλος ΣΤ΄ και ο Οικουμενικός Πατριάρχης Αθηναγόρας δήλωσαν ότι
«μετανιώνουν και αφαιρούν τόσο από τη μνήμη όσο και από το μέσο της Εκκλησίας τις ποινές αφορισμού […], και παραδίδουν αυτούς τους αφορισμούς στη λήθη.» ( Κοινή διακήρυξη , 4Β).
Τι σημαίνει αυτό στην πράξη; Σημαίνει ότι δεν υπάρχει πλήρες σχίσμα μεταξύ των δύο Εκκλησιών και ότι βρίσκονται στην ίδια κατάσταση διασπασμένης κοινωνίας στην οποία βρίσκονταν στις αρχές του 11ου αιώνα. Ποια ήταν η αιτία αυτού; Η προσθήκη της ρήτρας Filioque στο σύμβολο της πίστης (σύμβολο της πίστης) από τον Πάπα Βενέδικτο Η΄ το 1014.
Ας επιστρέψουμε όμως στη συνάντηση του Πάπα Λέοντα ΙΔ΄ και του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου, η οποία λίγο-πολύ συνέπεσε προνοητικά με την επέτειο της άρσης των αναθεμάτων και η οποία, πάνω απ' όλα, είχε τεθεί υπό την αιγίδα της 1700ής επετείου της Πρώτης Οικουμενικής Συνόδου της Νίκαιας.
Είναι σημαντικό ότι στην αποστολική του επιστολή (εγκύκλιο) In Unitate Fidei , που δημοσιεύτηκε λίγες ημέρες πριν από το πρώτο του ταξίδι, στις 23 Νοεμβρίου 2025, με την ευκαιρία της επετείου της Συνόδου της Νίκαιας, ο Πάπας Λέων ΙΔ΄ παραθέτει τη φράση από το Σύμβολο της Πίστεως Νικαίας-Κωνσταντινουπόλεως χωρίς το Filioque , και σημειώνοντας στην υποσημείωση 10 που ακολουθεί αυτό το απόσπασμα: «Η δήλωση «και εκπορεύεται εκ του Πατρός και του Υιού ( Filioque )» δεν βρίσκεται στο κείμενο της Κωνσταντινούπολης· εισήχθη στο Λατινικό Σύμβολο της Πίστεως από τον Πάπα Βενέδικτο Η΄ το 1014 και αποτελεί αντικείμενο Ορθόδοξου-Καθολικού διαλόγου».
Αυτή η παρατήρηση, σε μια παπική εγκύκλιο, είναι ύψιστης σημασίας επειδή η επίσημη αναγνώριση αυτής της προσθήκης από τον ίδιο τον Πάπα θέτει τέλος σε μια χιλιετία διαμάχης που έχει συμβάλει στην εμβάθυνση της αβύσσου της διαίρεσης μεταξύ των δύο Εκκλησιών.
Στην κοινή προσευχή της 28ης Νοεμβρίου, για τον εορτασμό της επετείου της Νίκαιας, στον ίδιο τόπο όπου έλαβε χώρα, υπό την προεδρία του Πάπα Λέοντα και του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου, παρουσία του Πατριάρχη Αλεξανδρείας, επίσημων αντιπροσώπων των αρχαίων Πατριαρχείων Αντιοχείας και Ιεροσολύμων, και εκπροσώπων όλων των Ανατολικών Ορθόδοξων Εκκλησιών και των Προτεσταντικών Χριστιανικών κοινοτήτων του κόσμου, το Σύμβολο της Πίστεως Νικαίας-Κωνσταντινουπόλεως απαγγέλθηκε μαζί χωρίς την προσθήκη του Filioque .
Φυσικά, ούτε αυτό συνέβαινε για πρώτη φορά. Ήδη το 1987, κατά την επίσημη επίσκεψη του Οικουμενικού Πατριάρχη Δημητρίου στη Ρώμη, το Σύμβολο της Πίστεως Νικαίας-Κωνσταντινουπόλεως απαγγέλθηκε στα πρωτότυπα ελληνικά χωρίς το Filioque τόσο από τον Πάπα Ιωάννη Παύλο Β' όσο και από τον Οικουμενικό Πατριάρχη.
Το ίδιο συνέβη με τον Πάπα Βενέδικτο ΙΣΤ' και τον Πάπα Φραγκίσκο σε αρκετές επίσημες λειτουργικές περιστάσεις. Αυτό αποδεικνύει ότι το Filioque δεν είναι δόγμα της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας: διαφορετικά αυτοί οι τρεις πάπες θα έπρεπε να θεωρούνται αιρετικοί από την ίδια τους την Εκκλησία.
Πολύ πρόσφατα, κατά τη διάρκεια της οικουμενικής εορτής μνήμης των μαρτύρων και μαρτύρων της πίστης του 21ου αιώνα, υπό την προεδρία του Πάπα Λέοντα ΙΔ΄ στη Βασιλική του Αγίου Παύλου έξω από τα τείχη στη Ρώμη στις 14 Σεπτεμβρίου 2025, απαγγέλθηκε το Σύμβολο της Πίστεως της Νικαίας-Κωνσταντινουπόλεως, στα λατινικά, χωρίς το Filioque !
Αυτοί είναι οι καρποί του θεολογικού διαλόγου στον οποίο οι Εκκλησίες είναι αφοσιωμένες για περισσότερα από σαράντα χρόνια.
Ήδη από το 2003, ένα σημαντικό έγγραφο της Βορειοαμερικανικής Ορθόδοξης-Καθολικής Θεολογικής Διαβούλευσης με τίτλο: «Το Filioque : Ένα ζήτημα που διχάζει την Εκκλησία; Μια συμφωνημένη δήλωση», συνέστησε στη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία να χρησιμοποιεί μόνο το πρωτότυπο ελληνικό κείμενο, χωρίς το Filioque , για να κάνει μεταφράσεις αυτού του Συμβόλου για κατηχητική και λειτουργική χρήση.
Το ίδιο επαναλήφθηκε πέρυσι (2024) σε μια Κοινή Δήλωση της Κοινής Διεθνούς Επιτροπής Θεολογικού Διαλόγου μεταξύ της Παγκόσμιας Λουθηρανικής Ομοσπονδίας και της Ορθόδοξης Εκκλησίας σχετικά με την προσθήκη της ρήτρας Filioque στο σύμβολο πίστης της Νίκαιας-Κωνσταντινουπόλεως, η οποία πρότεινε «να χρησιμοποιηθεί η μετάφραση του ελληνικού πρωτοτύπου (χωρίς το Filioque ) με την ελπίδα ότι αυτό θα συμβάλει στην επούλωση των παλαιών διαιρέσεων μεταξύ των κοινοτήτων μας και θα μας επιτρέψει να ομολογήσουμε από κοινού την πίστη των Οικουμενικών Συνόδων της Νίκαιας (325) και της Κωνσταντινούπολης (381)».
Αυτό μας δίνει μεγάλη ελπίδα για τη μελλοντική αποκατάσταση της χριστιανικής ενότητας βάσει του Συμβόλου Πίστεως Νικαίας-Κωνσταντινουπόλεως, το οποίο θεωρούνταν από την Εκκλησία, τουλάχιστον από τον 5ο αιώνα, ως παγκόσμιο σύμβολο πίστης.
Όπως έχει επανειλημμένα υποδείξει ο Πάπας Λέων ΙΔ΄ και ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος, η Μικτή Διεθνής Επιτροπή Θεολογικού Διαλόγου μεταξύ της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας και της Ορθόδοξης Εκκλησίας, η οποία έχει την επίσημη εντολή και των δύο Εκκλησιών να εργαστεί για την αποκατάσταση της πλήρους εκκλησιαστικής κοινωνίας μεταξύ των δύο Εκκλησιών, εξετάζει επί του παρόντος τα ζητήματα του αλαθήτου και του Filioque . Επιβεβαιώνοντας στην ομιλία του προς τον Πάπα Λέοντα στις 30 Νοεμβρίου ότι «μπορούμε μόνο να προσευχόμαστε ώστε ζητήματα όπως το « filioque » και το αλάθητο (...) να επιλυθούν έτσι ώστε η κατανόησή τους να μην αποτελεί πλέον εμπόδιο για την κοινωνία των Εκκλησιών μας», ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος δεν ζήτησε από τον Πάπα περισσότερα από όσα μπορεί να δώσει, αλλά έδωσε ελπίδα ότι η αποκατάσταση της κοινωνίας μεταξύ των δύο Εκκλησιών, η οποία διακόπηκε πριν από μια χιλιετία, θα μπορούσε σύντομα να αποκατασταθεί, υπό την προϋπόθεση ότι οι διχασμένοι Χριστιανοί θα δώσουν την καλή τους θέληση προς τούτο.
ΠΗΓΗ
Metropolitan Job of Pisidia. (2025, December 9). Leo XIV and Bartholomew: The Importance and Aftermath of a Meeting. public orthodoxy. Retrieved December 10, 2025, from https://publicorthodoxy.org/2025/12/09/leo-xiv-and-bartholomew/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου